تالابهای ایران
تالابها، این بومسازگانهای بینظیر آبی، 6 درصد سطح کره زمین را فرا گرفتهاند و مساحت آنها در مجموع بالغ بر 885 میلیون هکتار است که حدود 75 میلیون هکتار از آنها در کنوانسیون رامسر ثبت شده و سهم ایران از این میان 250 تالاب با مساحتی در حدود 5/2 میلیون هکتار است . از لحاظ مساحت بیش از نیمی از آنها (4/1 میلیون هکتار) در کنوانسیون رامسر تحت 19 عنوان تالاب به ثبت رسیده و به عنوان تالابهای مهم بینالمللی شناخته میشوند . اگرچه از لحاظ مساحت تنها مقدار ناچیزی از تالابهای جهان (3/0 درصد) در ایران واقع شده است، ولیکن به خاطر شرایط خاص اقلیمی و موقعیت جغرافیایی هر یک از تالابهای ایران دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که شاید نظیر آن را کمتر جایی از جهان بتوان مشاهده کرد.
با وجود آن که کشور ایران سابقه طولانی در اهتمام به مسایل زیستمحیطی دارد و از اولین کشورهایی است که دارای قوانین حفاظت از طبیعت و مناطق حفاظتشده میباشد و از پیشگامان و بنیانگذاران کنوانسیون مهم و بینالمللی رامسر است، ولی اطلاعات کامل و جمعی از وضعیت پوشش گیاهی، تنوع زیستی، یات وحش و پرندگان آبزی تالابهای آن در گذشته و حال در دسترس نیست تا به کمک آن بتوان ارزشهای واقعی و تواناییهای زیستی نهفته آنها را درک و از روند تخریب و احیای آنها آگاه شد. این در حالی است که تالابهای هر کشور از لحاظ تنوع زیستی به عنوان زیستگاه پرندگان از اهمیت فوقالعادهای برخوردار میباشند. همچنین بر اساس آمار موجود (عطایی- 1370) 28% از سطح کل کشور پهناور ایران را مناطق بیابانی و نیمهبیابانی فراگرافته است که خود بر نقش و ارزش حیاتی این زیستگاههای آبی به مقدار قابل توجهی میافزاید.
تالابهای ایران در جنوب غربی آسیا و جنوب نیمکره شمالی محل زیست بیش از 140 گونه پرنده مهاجر و بومی است که 30 % از پرندگان ایران را تشکیل میدهد. اینامر به دلیل دارا بودن مواد غذایی فراوان، امنیت، پناهگاه و شرایط آب و هوایی مناسب است که سبب شده 63 گونه پرنده در تالابهای ایران جوجهآوری کنند و 77 گونه فصل زمستان و پاییز را در آنها سپری کنند. در حال حاضر حدود یک تا دو میلیون پرنده آبزی و کنار آبزی در تالابهای ایران زمستانگذرانی میکنند. همچنین 20 گونه پرنده در خطر انقراضی که در ایران زندگی میکنند، 6 گونه آبزی بوده و در تالابهای ایران به سر میبرند . مطالعات گوناگونی که بر روی تالابهای ایران انجام شده بیشتر به صورت پراکنده و ناقص میباشد. مرجع مشخص و مستندی که حاوی اطلاعات کاملی از وضعیت تمام تالابهای ایران باشد، وجود ندارد. بر اساس آخرین گزارشهای موجود از وضعیت تالابهای ایران (صادقی – 1378) وضعیت تالابهای بینالمللی ایران، ثبت شده در کنوانسیون رامسر، در برخی از حوزههای دوازدهگانه اصلی آبریز ایران به صورت ذیل خلاصه میشود.
حوزه آبریز دریای خزر
مساحت کل تالابهای موجود در این حوزه 119106 هکتار است که 9450 هکتار از آن در دفتر کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. همچنین مرتفعترین حوزه آبگیر کشور، یعنی دریاچه سبلان، با مساحتی در حدود چهار هکتار و ارتفاع 4827 متر از سطح دریا، در این حوزه قرار دارد.
حوزه آبریز خلیج فارس و دریای عمان
سطح کل 36 آبگیر تالابی این حوزه 1274900 هکتار است که 608040 هکتار آن جزو تالابهای بینالمللی است.
حوزه آبریز دریاچه ارومیه
از مجموع 533555 هکتار از تالابهای این حوزه 484200 هکتار آن در دفتر کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است.
حوزه آبریز اصفهان و گاوخونی
این حوزه از حوزههای مسدود میانی میباشد و مساحت کل آن در حدود 99280 کیلومتر مربع است. در این حوزه کویر ابرقو با وسعت 132 کیلومتر مربع، کویر مروست با وسعت 340 کیلومتر مربع، کویر نمک سیرجان با وسعت 450 کیلومتر مربع، کویر قطروئید با وسعت 250 کیلومتر مربع، سد مخزنی زایندهرود با دریاچه پشت سد به وسعت 48 کیلومتر مربع و تالاب گاوخونی که با مساحتی حدود 47600 هکتار جزو تالابهای بینالمللی و مهم کشور به شمار میآید، قرار دارند.
حوزه آبریز نیریز و شیراز
از جمع 146670 هکتار تالاب این حوزه، 114900 هکتار آن بینالمللی است.
حوزه آبریز دریاچه هامون
بالغ بر 60000 هکتار از 808500 هکتار تالاب این حوزه در کنوانسیون رامسر ثبت شده است.
حوزه دریاچه نمک
وسعت تالابهای آن 88400 هکتار است که تالابی از این حوزه در کنوانسیون ثبت نشده است.
بر اساس همین گزارش از مجموع 1409000 هکتار تالابهای بینالمللی ایران، 573000 هکتار آن را پارک ملی، حدود 380000 هکتار را پناهگاه حیات وحش، 158350 هکتار را منطقه حفاظت شده، 48520 هکتار از آن را منطقه شکار ممنوع و 249130 هکتار را منطقه آزاد تشکیل میدهد.