جزیره قشم

نام جزیره:  جزیره قشم

جزیره پهناور قشم با مساحتی نزدیک به 1500 کیلومتر مربع نه تنها بزرگترین جزیره در ایران بلکه از بسیاری از کشورهای مستقل جهان نیز بزرگتر است. این جزیره همچون دلفین زیبا و عظیم در تنگه استراتژیک هرمز واقع شده و فاصله آبی شهر قشم از بندرعباس 22 کیلومتر و نزدیکترین فاصله آبی جزیره قشم با سرزمین مادر 8/1 کیلومتر در حد فاصل بندر لافت و روستای پهل (از توابع بندر خمیر) است.
سابقه تاریخی قشم به پیش از اسلام می‌رسد و جمعیتی افزون بر 85 هزار نفر داراست که در 60 آبادی و پنج شهر و بزرگ، و کوچک (قشم، درگهان، طبل، رمچاه، لافت و رمکان) به سر می‌برند.
سواحل زیبا، کوه‌های تندیس مانند، هکتارها جنگل شناور در آب دریا، ده‌ها گونه پرنده مهاجر یا ساکن، جزایر کوچک و آب انبارهای قدیمی، قلعه‌های تاریخی، غارهای نمک، درخت انجیر معابد و … از جمله دیدنی‌های جزیره زیبای قشم است.

ویژگیهای زیست محیطی قشم
جزیره باریک و بلند قشم که در امتداد ساحل از شرق به غرب کشیده شده، تنگه هرمز را به دو بخش شمالی باریک و کم عمق و بخش جنوبی عمیق و نسبتاً پهن است، تقسیم می‌کند. تردد کشتی‌های بزرگ در بخش جنوبی قشم صورت می‌گیرد.
رودخانه‌های مهران، کل، شور، شیرین و میناب سالیانه سیلاب‌های فراوانی به تنگه هرمز می‌ریزند. جریان دریایی شدید آب در اثر جزر و مد دائمی در تنگه هرمز، وضعیت زیست محیطی ویژه ای را در این منطقه پدید آورده است.
گل و لای همراه سیلاب این رودخانه ها که همه در ساحل شمال قشم به دریا می‌ریزند جزایر متعدد کوچک و بزرگ رسوبی به وجود آورده‌اند که سطح همه آنها از پوشش گیاهی، جنگل‌های همیشه سبز حرا پوشیده شده است. وسیع‌ترین جنگل‌های حرای کشور در حد فاصل قشم و سرزمین اصلی قرار گرفته است.
دریا و سواحل پیرامون قشم بسیار متنوع است. عمق متفاوت دریا، مسیر حرکت و گردش آب و وارد شدن آب رودخانه‌ها، موجب شده در اطراف قشم زیستگاه‌های گوناگونی به وجود آید. انواع سواحل ماسه‌ای، صخره‌ای، جنگلی، گلی و بین جزر و مدی که هر یک زیستگاه گیاهان و جانوران متفاوت و متنوعی است، تنوع زیستی کم نظیری در این حوالی به وجود آورده‌اند. آبسنگ‌های مرجانی اطراف قشم برای غواصان کشور و معدودی از غواصان جهان از جذابیت بالایی برخوردار است.
انواع لاک‌پشت‌های غول‌پیکر دریایی که در سراسر جهان از جمعیت آنها کاسته شده است. در آب‌های اطراف قشم به وفور زندگی می‌کنند. سواحل قشم برای تماشای لاک‌پشت‌های دریایی مناسب‌ترین مکان به شمار می‌رود. از فراز سواحل صخره‌ای قشم، در یک زمان کوتاه می‌توان چندین لاک‌پشت دریایی را مشاهده نمود که با آسودگی خیال مشغول تغذیه و غوطه‌وری در آب هستند. مشاهده زیرآب‌های تنگه هرمز با عینک‌های مخصوص ارزان قیمت، از سرگرم کننده‌ترین و آموزنده‌ترین ورزش‌ها در این منطقه است. این ورزش که سال‌هاست در جهان به عنوان یکی از مفرح‌ترین و شادی بخش‌ترین سرگرمی‌ها متداول شده است در کشور خودمان در آغاز راه است. در صورتی که مردم کشورمان از زیبایی‌های شگفت‌انگیز زیرآب‌های خلیج‌‏فارس آگاه شود و سهولت کار تماشای آن را نیز دریابند بی‌تردید این ورزش گستردگی بیشتری در کشور پیدا خواهد نمود. در تماشای زیرآب‌های خلیج‌‏فارس و مخصوصاً آب‌های پیرامون قشم، به فاصله هر متر، انسان با گونه جدیدی رو به رو می‌شود.
جنگل‌های دریایی حرا با وسعت صدهزار هکتار، سواحل قشم به طول دویست و پنجاه کیلومتر، دشت‌های ساحلی و کوه‌های صخره‌ای قشم، زیستگاه بیش از یکصد و پنجاه نوع پرنده است که مخصوصاً در فصول پاییز و زمستان جمعیت آنها افزایش می‌یابد و به صدها هزار پرنده بالغ می‌شود.
مشاهده گله‌های بزرگ فلامینگو، پرستوی دریایی، انواع کاکایی‌ها و بسیاری از پرندگان نادر و کمیاب جهان (مانند شاهین کبود، پلیکان پا خاکستری، حواصیل سبز، عقاب ماهیگیر و انواع گوناگون بازها و شاهین‌ها) در قشم به آسانی ممکن است. قشم از نظر تنوع و تراکم پرندگان در جهان بی‌نظیر شناخته شده است.
خزندگان قشم از تنوع بسیار بالایی برخوردارند. با مطالعاتی که اخیراً با همکاری دانشگاه برکلی صورت گرفته، ثابت شده است که جزیره قشم از نظر خزنده در جهان ممتاز است.
جنگل‌های حرای قشم نیز از طرف سازمان ملل و چندین مرکز جهانی پرنده شناسایی به عنوان میراث طبیعی جهانی- ذخیره‌گاه زیستکره- انتخاب شده است. جنگل‌های وسیع و نیمه شناور حرا که در آب‌های شور دریا به صورتی سرسبز و شاداب رشد کرده‌اند و بازی دل‌انگیزی با هر جزر و مد دارند هر بیننده‌ای را شگفت‌زده می‌کنند. مشاهده این جنگل وسیع و انبوه با حضور ده‌ها هزار پرنده به رنگ‌ها و شکل‌های گوناگون در نخستین وهله باور نکردنی است. بازدیدکنندگانی که سوار بر قایق از آبراهه‌های پیچ در پیچ بین این جنگل‌ها می‌گذرند تصویرهایی در خاطرشان ثبت می‌شود که هرگز فراموش نخواهد شد. کوه‌های قشم نیز شکل کاملاً ویژه‌ای دارند. این کوه‌ها از لایه‌های رسوبی افقی و کاملاً موازی تشکیل شده‌اند. پیگیری لایه‌های مختلف کوه در سراسر جزیره ممکن است. تنها در دو نقطه به دلیل حضور گنبدهای نمک، ترتیب و شکل قرار گرفتن لایه‌ها، از حالت افقی خارج شده است.
فرسایش لایه‌های کوه در اثر باد و باران و امواج دریا، اشکال و تندیس‌های طبیعی بسیار جالبی به وجود آورده است. هزاران مجسمه نیمه تمام جانوران و موجودات خیالی در سراسر دره‌ها و کوهستان‌های قشم با ابعاد بزرگ و کوچک دیده می‌شوند.

دیدنی‌های جزیره
غارهای خربس
به فاصله 10 کیلومتر از شهر قشم (در جاده مجاور ساحل جنوبی)، غارهای خربس بر سینه کوهی مشرف به دریا و دشتی میانکاسه قرار گرفته است. خربس از غارهای دریایی است که بر اثر گرداب و تخلیه ماسه‌ها از حفره سنگ‌ها به وجود آمده. عمر غار بسیار طولانی است اما در دوره‌های پیش از اسلام با افزودن بر وسعت غار، بر بخش‌های تالار و دهلیزهای انشعابی، به احتمال زیاد از آن برای پناه دادن کودکان، زنان و سالخوردگان به هنگام یورش دشمن استفاده می‌شده است. دشت میانکاسه خربس گورهای کهن نیز دارد.

قلعه‌های تاریخی
در مجموعه شهر ساحلی لافت، قلعه نادری با ویژگی‌های قلعه‌های ایرانی، در جوار چاه‌های تلا (طلا) از دژهای مستحکم دفاعی جزیره قشم به شمار می‌رفته است. این قلعه در اثر مرور زمان فرسوده شده اما بازسازی آن توسط کارشناسان ارشد سازمان میراث فرهنگی کشور در دست اقدام است. از دیگر قلعه‌های تاریخی جزیره قشم، قلعه پرتغالی‌ها (در کناره ساحل دریایی شهر قشم) است.
قلعه تاریخی شهر قشم به هزینه بنیاد گلبنگیان (پرتغال) به عنوان نشان دوستی دو ملت مرمت خواهد شد و به صورت یک مرکز تاریخی فرهنگی فعالیت خواهد کرد.

آبگیرها
در قشم، آب شیرین برای نوشیدن انسان و حیوان و نیز رویش گیاه ارزش حیاتی دارد. در گذشته با ساختن سد در تنگه‌ها، آب‌های شیرین فصل بارانی را جمع‌آوری و به تدریج به مصرف شرب و کشت می‌رسانده‌اند. از سدهای دیدنی و تاریخی قشم یکی سد پی‌پشت است.
در مدخل تنگه، تأسیسات تقسیم آب آن که حداقل از دوره ساسانی به جا مانده است و هنوز هم در عمل شیوه‌ای محسوب می‌شود به چشم می‌خورد. در سال‌های اخیر در پشت سد، ماهی کپور ریخته‌اند که تکثیر هم شده و گاه مردم به ماهیگیری در آن می‌پردازند.
دیگر آبگیر دیدنی جزیره قشم، سد گوران است، در کنار روستایی به همین نام. کارشناسان میراث فرهنگی تاکید دارند که پر و پی اولیه سد از دوره هخامنشی و قسمت بالا و تاج آن از دوره ساسانی است. روستای گوران (گبران= زرتشتیان) از روستاهای کهن قشم به شمار می‌رود.

جنگل دریایی حرا
گونه حرا که نام علمی آن به حکیم و فیلسوف ایرانی ابوعلی سینا (Avicennia Marina) منسوب است، درختچه‌ای است در اندازه‌های متفاوت 3 تا 6 متر، با شاخ و برگ سبز روشن. حرا درختی است آب شورزی که به هنگام مد دریا تا گلوگاه در آب فرو می‌رود و با خاصیت تصفیه‌ای که در پوست آن تعبیه شده است، بخش شیرین آب دریا را جذب و نمک آن را دفع می‌کند. در تنگه خوران- بین جزیره قشم و بخشی از ساحل استان هرمزگان- جنگل دریایی حرا در گستره‌ای معادل 90000 هکتار پدید آمده که از تنوع زیستی بالایی برخوردار است و زیستگاه امن پرندگان مناطق گرمسیری به شمار می‌رود.
منطقه حفاظت شده حرا عنوان «ذخیرگاه زیستکره جهانی» را دارد.

مسجدها
در قشم، از سال‌های آغازین ه. ق مسجدهایی موجود است که قدیمی‌ترین آن مسجد شیخ برخ در روستای کوشه است که یک بار بر اثر زلزله ویران شده اما در اواخر قرن سوم آن را بازسازی کرده‌اند. در جوار مسجد شیخ برخ، زیارتگاه شیخ برخ با گنبد ویژه هشت گوش قرار دارد. سنگ گورهای بسیار کهن از سده‌های اول هجری در گورستان مجاور شیخ برخ وجود دارد. از دیگر مسجدهای قشم می‌توان مسجد قبا، مسجد رمچاه و مسجد لافت را نام برد.

کوه‌های قشم
بی‌شک در دوران پیش از تاریخ، آنچه امروزه جزیره قشم خوانده می‌شود در زیر آب‌های خلیج همیشه فارس قرار داشته است. اما بر اثر تحولات درونی، سطح آب فروکش کرده و بخش‌های برآمده زیر دریایی به صورت جزیره درآمده‌اند. در این جزایر، از جمله قشم، کوه‌های کم ارتفاع فراوان است. سطح این کوه‌ها را لایه‌های مرجانی، اسفنحی و دو کفه‌ای‌ها پوشانده‌اند که خود موجب حفاظت خاک‌های نرم شیست و مارن زیر سطح مرجانی شده است. با وجود این، بادها، باران‌ها و طوفان‌های باران‌زا که تقریباً موازی و با زاویه کمی از زمین می‌وزند باعث فرسایش تنه کوه‌ها و فرو ریختن پوشش‌های مرجانی شده‌اند. در اثر این فعل و انفعال طبیعی، نمادها و تندیس‌های دیدنی و زیبایی در سراسر جزیره پدید آمده که از همین حیث نیز جزیره قشم و جزایر اطراف آن را از دیگر جزایر خلیج‌فارس ممتاز و به راستی استثنایی کرده است.

کوه نمک
بخشی از کوه‌های جزیره قشم به دلیل انباشتگی آب دریا در گسل‌های عمیق و رسوب نمک، تبدیل به کوه‌ها و غارهای نمکی شده‌اند. کوه نمکدان در جنوب غربی جزیره با دیگر معادن نمک و غارهای نمکی جزیره از یک جنس است. بلورهای نمک و جریان آب نمک‌آلود، منظره دلپذیری به غارهای نمکی جزیره قشم بخشیده‌اند.

زیارتگاه شاه شهید
از بقاع متبرکه است که توسط منطقه آزاد قشم بازسازی شده و صحن و فضای آن گسترش یافته است. زیارتگاه شاه شهید در جوار غارهای خربس قرار دارد. مردم بومی جزیره درباره شاه شهید داستان‌های دل‌انگیزی می‌گویند.

درخت انجیر معابد
از رستنی‌های شگفت‌انگیز مناطق حاره، مخصوصاً جزایر خلیج‌فارس، درخت همیشه سبز لور (معروف به انجیر معابد) است که تاجی بسیار بزرگ با ریشه‌های هوایی متعدد دارد و میوه رسیده نارنجی رنگ آن مطبوع و خوراکی است. یکی از زیباترین این درختان در روستای «تم سنیتی» منطقه توریان قرار دارد و در نزدیکی آن، بقعه‌ای دیدنی با طرح معماری کهن به نام «زیارت پیر» واقع شده است.

چاه‌های تلا
در لافت و در جوار قلعه نادری، حلقه‌های چاه آب فراوانی به چشم می‌خورد که مردم سخت‌کوش این منطقه با زحمت زیاد در دل سنگ‌های شیستی، کفه انتهای محوطه، حفر کرده‌اند. تل مشرف بر این چاه‌ها با سطح سنگی مرجانی، آب باران را به گودال محل چاه‌ها هدایت می‌کند و چون کفه چاه‌ها به لایه‌های گچی ختم شده است، آب برای مدتی طولانی نسبتاً سالم و خنک در آن باقی می‌ماند. می گویند تعداد این چاه‌ها به تعداد ایام سال کبیسه 366 حلقه بوده و در هر روز از سال دهانه یکی از آنها را باز و از آن استفاده می‌کرده‌اند. بعضی به غلط اما به دلیل ارزش بسیار آب در جزیره، این واژه را طلا می‌نویسند و می‌گویند. در حالی که صحیح آن تلا (= تل آب، به معنی آب برگرفته از شیب تل) است.

جزایر مرجانی
یکی از منحصر به فردترین مجموعه‌های مرجانی دنیا در خلیج‌فارس واقع شده که کامل‌ترین و زنده‌ترین نوع آن در آب‌های جزیره قشم است.
تصویربرداری‌های انجام شده در اعماق آب، از این آبسنگ‌های کم نظیر که در لابه لای آنها انواع آبزیان شگفت‌انگیز و ماهی‌های رنگارنگ در شکل‌ها و اندازه‌های بدیع در حرکت‌اند نشان می‌دهد که آب‌های پیرامون قشم (به ویژه در ساحل جزیره هنگام و ساحل جزیره لارک) از ظرفیت بسیار بالایی در این زمینه برخوردار است.

• بیش از 52 گونه پرنده ساکن یا مهاجر کمیاب (به ویژه در فصل زمستان)
• غار نمک
• کیلومترها دهلیز زیرزمینی که از روستای زینبی آغاز شده، به طرف جنوب ادامه می‌یابد.
• ساحل لاک‌پشت‌های عظیم دریایی در جنوب آب‌های جزیره
• نخلستان‌های پر دامنه دیرستان
• منظره غروب خورشید از اسکله درگهان و ساحل لافت
• معماری سنتی جزیره، که برجسته‌ترین نمونه آن را در روستای لافت می‌توان مشاهده کرد.
• تپه تاریخی کولقان
• کارگاه‌های لنج‌سازی و کشتی‌های زیبایی که توسط صنعتگران محلی ساخته می‌شود.
• مدرسه تاریخی کمالیه (در روستای بند حاج علی)
• کیلومترها ساحل بکر و پاکیزه

برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.