بنا بر متون پیش از اسلام، یازدهمین سرزمینی است که اهورا مزدا بیافرید و چهاردهمین ساتراپی (ایالت) در ساختار دولت ساسانی محسوب می شد. فراوانی و تنوع این نامها که گاه ریشه هندواروپایی دارد دلیل بر قدمت، قداست و دیرینگی این سرزمین اسطوره ای است. به نوشته «واسیلی بارتولد» مؤلف تذکره جغرافیای تاریخی ایران، بیش تر دانشمندان بر این باورند که مردم سیستان، اصیل ترین ایرانیان و نمونه بارز نژاد آریایی هستند که بهتر از سایر اقلیمهای جغرافیایی ایران، زبان و ویژگیهای ایرانیان دوره های تاریخی را حفظ کرده اند و معتقد است که مردم سیستان، هزاران سال پیش، نخستین دولتهای سازمان یافته آریایی را در فلات ایران پدید آورده اند. این حوزه فرهنگی – تاریخی که به گاهواره فرهنگ ایران زمین نامبردار است در زمان داریوش هخامنشی، از سوی بطلمیوس، آریا پولیس نام گرفته که بیانگر یکی از کانونهای بزرگ جمعیتی قوم آریا در سیستان است.
سیستان برخاسته از دل تاریخ، که تمام هنگامه های تاریخی را با سرافرازی پشت سر دارد. از منظر تاریخی، اساطیر ملی و حماسی نیز سزاوار شایستگی است.
سیستان خاستگاه نخستین تمدنهای پیشرفته بشری، کانون اجتماعات شهرنشینی، پل ارتباط آسیای غرب با مناطق هندوچین، و معبر کاروانهای تجاری بوده است. شهر سوخته با 5 هزار سال دیرینگی؛ بهترین مرکز شهرنشینی در عصر مفرغ، و ترکیب زیبایی از خلاقیت، فراست صنعت و فرهنگ گذشته، دهانه غلامان (یا دروازه بردگان)؛ نمونه معماری موفق یک شهر هخامنشی، کوه خواجه؛ دژ سنگی و استوار برآمده از درون هزاران رمز و راز تاریخ اشکانی، ساسانی و هنر و تمدن و فرهنگ ایران باستان، زاهدان کهنه یا به قول هنری ساوج؛ لندن آسیا، زبان تصویر گویای هزاره های تاریخ است.
سیستان زادگاه آسیابهای بادی جهان و سهم ایران در شکل گیری زوایای تمدن است.
سیستان گلوگاه هند زرخیز و خاور دور، و مهد رادی و رادمردی در اساطیر پهلوانی پیشینیان بوده است و مورخان، بنای سیستان را به 4 هزار سال قبل از بعثت پیامبر اکرم(ص) و به دست گرشاسب نوشته اند. سیستانیان از آغاز پادشاهی گرشاسب تا طلوع دین احمدی از بام هدایت اسلام بر طریقت آدم (ع) بوده و نام زیبای دارالولایه، بزرگ ترین افتخار مردم سیستان است. سیستان، انبار غله آسیا، و به لحاظ رصد اقتصادی، از کانونهای اقتصاد آن روزگار است به گونه ای که هرودت مورخ یونانی، مالیات سیستان را در دوره هخامنشی پس از مصر و میان رودان نام می برد.
این جغرافیای اقلیمی در دستگاه خلافت عباسی از چنان اهمیتی برخوردار بود که روزی لیث بن ترسل در برابر انجام خدمتی شایان، از هارون، خلیفه وقت حکومت عباسی شنید که به او گفت: "ای لیث! اینک حکومت مصر را به تو می دهم. اگر در آنجا به نیکویی خدمت نمودی، آنگاه حکومت سیستان را به تو واگذار می کنم تا کارت بالا بگیرد."
در حوزه علوم و حکمت، سیستان چنان جایگاهی دارد که نویسنده تاریخ سیستان می نویسد:"… و علمای بزرگ برخاستند از سیستان، اندر باب فقه و ادب و قرائت چنانکه حرمین شام و عراقین، محتاج ایشان بود و بدین سبب است که بسیاری از پژوهندگان و مورخان، تأثیر فرهنگ دیرینه سیستان، و حوزه فرهنگی هیرمند را بر ایران، و جهان اسلام، و حتی فرهنگ بشری، ژرف و عمیق دانسته اند." میراث مکتوب سیستان، چنان در سرشت فرهنگ غنی ایران اسلامی اثرگذار بوده که بدون تعریف جایگاه دانشمندان، علما، فیلسوفان، شاعران، فقها و حکمت آموختگان سیستان نمی توان حوزه فرهنگ و علوم اسلامی را تصویر کرد و برای اختصار تنها به چند فراز از معرفی اولین ها و برترینهای مشاهیر سیستان اشاره می شود.
یکی از اولین ترجمه های قرآن کریم، به گویش سیستان و با واژه های سیستانی است. این قرآن نفیس که به قرآن قدس زیور نام یافته و به خط کوفی نوشته شده، ترجمه آقای دکتر علی رواقی و پیداشده در گنجینه کتب خطی آستان قدس رضوی است. این افتخار بر سیستانیان مبارک باد که یکی از اولین ترجمه های قرآن کریم به گویش سیستانی است. اولین پهلوان حماسی ایران، و پاسدار فرهنگ و رادمردی ایرانیان، رستم، فرزند زال، فرزند سام، فرزند نریمان، در شاهنامه ارجمند فردوسی از سیستان گزینه شده است. یعقوب لیث صفاری نخستین شهریار ایران پس از اسلام و احیاگر زبان و ادبیات و استقلال ایران، از سیستان برخاسته است. رابعه بنت کعب قزداری، نخستین شاعره پارسی گوی ایران سیستانی است. ام سلمه سجستانی نوه ابی داود سجستانی از محدثین اسلام و از اولین زنان محدثه سیستانی است. ابوسلیمان سجستانی، فیسلوف سده چهارم هجری و از مفاخر ایران و جهان در انتشار میراث فرهنگی اسلامی، زادگاه وی، سیستان است. ابویعقوب سجستانی، نویسنده کهن ترین کتاب نثر پارسی دری، یعنی کشف المحجوب زاده سیستان است. حزیز بن عبدالله سجزی، از اولین فقهای جهان تشیع و از شاگردان حضرت امام جعفر صادق برخاسته از سیستان است. خلف بن احمد صفاری، نخستین کسی که به دستور وی در قبال یکصد هزار سکه زر، قرآن خطی نوشته و طراحی شده، زاده همین سرزمین ولایت مدار است.
محمدبن وصیف سگزی، اولین شاعر شعر مکتوب فارسی در نیمه اول قرن سوم هجری و پایه گذار شعر پارسی دری از افتخارات همین سرزمین است. اولین قوانین بیمه های اجتماعی رایگان در سیستان، توسط یعقوب لیث صفاری نوشته شده است. اولین آسیابهای بادی جهان، اختراع سیستانیان است.
سیستانیان در مقابل خلفای اموی، سب مولای علی (ع) نکردند و حاضر شدند گیسوان زنانشان را در ملاء عام بتراشند اما ننگ توهین به علی (ع)، آن مرد حق و اندیشه و اولین امام شیعیان جهان را بر دست و پای آزادی و وجدان بیدار خویش نبستند.
به گواه تاریخ، پرجمعیت ترین شهر دوران مفرغ، شهر سوخته سیستان بوده است.
اختراع خط مَعقلی در قرن اول هجری به ابراهیم سجزی و اختراع خط جلیلی در اوایل اسلام به یوسف سگزی منسوب است. خواجه معین الدین محمد بن حسن سجزی سرسلسله چشتیه اجمیر هند و از معارف و صاحبان کرامت و تقوا از افتخارات سیستان است که مرتضی مطهری از او به عنوان صاحب کرامت یاد کرده است. اولین سرزمینی که نام مدینه العذرا یا شهری که دروازه هایش به روی هیچ بیگانه ای گشوده نشد، سیستان بود.
اولین دانشمندی که اسطرلاب زورقی را اختراع و زیج مامونی را بنیاد کرد، استاد ابوسعید سجزی، اهل سیستان است.
نخستین رصدخانه های ایرانیان، ازجمله رصدخانه زرتشت در دهانه غلامان سیستان دایر شد. تنها سرزمینی که کوروش هخامنشی به مردمش لقب انصار داد، سرزمینی که محل استقرار و زادگاه بزرگ ترین خاندان ایرانی یعنی خاندان سورن بود و شکوهمندترین پایتختهای ایران در دوران صفاری سیستان است.
اولین تصاویر انیمیشن یا تصاویر متحرک سینما در شهر سوخته متعلق به سیستان است. اولین کوره های ذوب فلز جهان در سیستان فعال بوده است. در چند دهه اخیر نیز ادامه این افتخارات نام سیستانیان را در اوج عزت و احترام قرار داده است که از آن جمله می توان به اولین روحانی برجسته و مجتهد بزرگ سیستان که پرچم انگلیس را در دوره قاجار از فراز سکوهه سیستان به زیر کشید و آتش زد یعنی آیت ا… آقا ملا محمد مهدی، عالم روحانی و آگاه سیستان، اولین شهیدان جنگ تحمیلی، اولین جوانان تیر باران شده سیستانی در زندانهای حکومت پهلوی، اولین زندانیان و تبعیدشدگان عصر ستمشاهی یعنی آقای محمد ابراهیم شریفی و حجت الاسلام سید محمدتقی حسینی، اولین خط شکنان جبهه مبارزه با کفر بودند. صدها شهید و آزاده و ایثارگر و جانبار و فدایی امام و انقلاب، به ویژه شهید والامقام، نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی حجت الاسلام حاج آقا سید محمدتقی حسینی طباطبایی و دهها شهید سرافراز دیگر اشاره کرد.
امروز نیز، عاشقانی سرفراز و سراپا ایثار، پرچم فرهنگ و تمدن و تاریخ سیستان را برافراشته اند و داعیه پاسداری از این سرزمین آغشته به عطر شهیدان را دارند که به سلاح اندیشه و علم و تقوا، دل و جان را زیور داده اند و این نامهای عزیز و ارجمند را می توان درمیان صدها استاد دانشگاه و فرزانه و خطیب و فرهیخته و طبیب و پژوهنده و شاعر و ادیب و مورخ معاصر سیستان که مبدا تحول در این گوشه از میهن تابناک اسلامی شده اند جستجو کرد.
نظرات بسته شده است.