غار علی سرد (علی صدر)، همدان
نام انگلیسی: Alisard Cave نام فارسی : غار علی سرد
|
موقعیت
غار علی سرد در 93 کیلومتری شمال همدان و نزدیک روستایی به همین نام قرار دارد.
معرفی
در کشور ما بنا به احترام خاصی که برای حضرت علی وجود دارد، در برخی نواحی، پدیدههای طبیعی خاص و جالبی مانند چشمههای با آبدهی بالا و خوش منظره، به نام آن حضرت نام گذاری شدهاند. مانند چشمه علیِ دامغان که از پدیدههای دیدنی ایران است. غار علی سرد هم به دلیل ذخیره آب فراوان و چشمههای خنک و زلالی که داشته، علی سرد نام گرفته است.
غار علی سرد در کنار روستای علی سرد واقع است. در کتاب رقبات نادری که در زمان نادرشاه تنظیم و نام روستاهای ایران برای اخذ مالیات در آن ثبت شده، از این روستا به همین نام یاد شده است. این غار در اواخر بهار 1339 به وسیله گروهی از کوهنوردان همدان کشف شد و مورد بازدید ابتدایی قرار گرفت. سپس بازدیدهایی مکرر به وسیله سایر کوهنوردان همدان از غار انجام شد و یک دور تکامل و پیشرفت درون غار صورت گرفت تا به شکل امروزی درآمد. طول مجموعه دالانهای علی سرد برابر با 11500 متر و از این رو یکی از طویلترین غارهای شناخته شده ایران است. مسیر آبی این غار، که با قایق طی میشود، 2100 متر و در میان غارهای آبی جهان طولانیترین است.
ساختمان
غار در انتهای یال رشته کوهی به نام ساری قیه به طول تقریبی 20 کیلومتر و ارتفاع 2600 متر زایش یافته است. آن بخش از کوه که غار را در بر میگیرد، به شکل یک کشتی وارونه است که ابتدای آن چشمه داخل روستا و انتهایش گردنه جادهای است که از راه روستا جدا میشود و به اطراف غار میرود. کانیهای تشکیل دهنده غار عبارت اند از رُس سنگ شده (شیل) در اعماق و سنگ آهک در بالا. به علت قرار گرفتن ناحیه شیلی در مجاورت ماگمای درونی، بخش عمده شیلها دگرگون و به کانی شیست مطبق تبدیل شده و در بعضی از بخشها و به مقدار کم به حالت شیل باقی مانده است. در بخش بالایی کانیها آهکی هستند.
ضمن فرایند غارسازی، آبهای اسیدی فرورو ناشی از نزولات جوی درون درزها و گسلها نفوذ کرده، و کانیهای آهکی را در خود حل کردهاند و حاصل انحلال، از چشمه یا چشمههای غارساز که خروجی آنها هنوز مشخص نیست، از غار خارج شده است. اما با توجه به حوضه آبگیر غار که نسبت به فضای عظیم غار ناچیز است، آیا ممکن است غار بر اثر فرایند متعارف غار زایشی پدید آمده باشد؟ خیر؛ زیرا حجم عظیم فضای غار که تقریباً برابر یک میلیون متر مکعب است، با توجه به حوضه آبگیر این کشتی واژگون که چندان وسعتی ندارد، و عدم ارتباط آب غار سراب با علی سرد (سطح ایستابی غار سراب 200 متر بالاتر از سطح ایستابی غار علی سرد است) نمی توانسته فقط از طریق فرایند معمول غارزایشی پدید آمده باشد. با توجه به وجود سنگهای دگرگونی پایه غار که حاصل فعل و انفعالات ماگمایی درونی هستند، فرایند عملکرد چاههای آهک ساخته در اعماق منطقه رخ داده و به سبب وجود سنگهای غیر قابل انحلال شیست، آب حاوی کربنیک اسید از درزها و شکاف کانیهای شیستی بالا آمده است و در منطقه آهکیِ غار عمل انحلال انجام و سبب توسعه فضای غار شده است. البته این فرایند در مورد گسترش فضا مؤثر بوده و هرگز در زایش غارسنگها تأثیر نداشته است. اما با توجه به وجود نقشه کامل غار، بخشهای تشکیل دهنده آن به اختصار مورد مطالعه قرار میگیرند. غار دارای دو دهانه است:
1. دهانه شمالی که قبل از تغییرات، دهلیز مانند بود و با عبور شسته از آن نخستین تالار بر روی بازدیدکنندگان گشوده میشد. در ابتدای این تالار، کانالِ دست ساخته و سنگ چین شده آب بَرِ غار، که آبهای ذخیره شده را به بیرون غار هدایت میکرد، قرار داشت که بعدها با تغییراتی به شک امروزی و ورودی غار درآمد.
2. دهانه غربی در محلی قیف مانند قرار داشت و برای ذخیرهسازی آب در غار با کندن جویهایی آبهای خارج غار را جمع آوری و از طریق دهانه غربی وارد غار میکردند. وجود لایهای نسبتاً کلفت از رُس در مسیر آن، که حاصل رسوب رسهای شناور همراه آب بود، مؤید ورود آب از خارج در این آبراهه است. این دالان اکنون به خروجی گردش گران از غار تبدیل شده است. کلیه عوارض غار در سطحی به ابعاد 500×1000 متر زایش یافتهاند.
غار شامل دریاچههایی است که ابعاد بعضی از آنها برابر با 20×300 متر است و دالانهایی مملو از آب به طول 400 متر دارد.
تعدادی دالان و دهلیز در غار وجود دارند که بیشتر در حاشیه دریاچهها زایش یافتهاند و کف آنها بالاتر از سطح ایستابی قرار دارد. بخش ریزش کرده غار وسعتی برابر با 5000 متر مربع دارد. مرتفعترین نقطه غار در این بخش واقع شده است. این بخش از غار احتمالاً مورد تهاجم سریع آب اسیددار حاصل از فعالیت گسلهای ماگمایی اعماق غار قرار گرفته و شدت انحلال کانیهای آهکی به قدری بوده که فضایی وسیع ایجاد کرده و به سبب عدم مقاومت طاقدیس غار در این بخش، سقف فروریخته و نمای کنونی را به وجود آورده است. چکیده غول پیکر کف این بخش نمایش گر ریزش در زمانهای دور است. عمیقترین نقطه غار حدود 15 متر پایینتر از سطح ایستابی قرار دارد.
ویژگی
علی سرد به سبب داشتن طولی برابر با 11500 متر طویلترین غار ایران و به علت سفر آبی 2100 متری با قایق، طولانیترین غار آبی جهان است. اما آن چه این غار را به یک غار استثنایی تبدیل کرده، دو سقفه بودن آن است. چشمه غارساز غار احتمالاً در زمان ریزش بزرگ بسته و آبهای فرورو حاصل از ریزشهای جوی در فضای غار انباشته شده است. سطح ایستابی غار تا 200 سال پیش حدود 340 سانتی متر بالاتر از سطح ایستابی فعلی بوده است، در نتیجه فعالیتهای غارسنگسازی در سطح آب متوقف شده و سقفی ثانویه و کاملاً افقی ایجاد شده که در تمامی بخشهای غار قابل مشاهده است. اما آنچه به غار ویژگی بی مانندی میدهد تشکیل چکیدههای فراوان و متنوع و رنگارنگ در سراسر بالای این سقف غارسنگ ساخته است. در زمان صدارت حاجی میرزا آقاسی در عهد قاجار، که فعالیت قناتسازی اوج گرفته بود، کانالی از بیرون به داخل غار حفر شد که به محض رسیدن به بخش ذخیره گاه آب، آب درون غار بدون کنترل تخلیه میشود و به سطح صفر میرسد، اما اهالی روستا که به این آب جهت کشاورزی عادت کرده بودند، این بار کف کانال را پایینتر بردند و بغلهای آن را سنگ چین و برای کنترل آب اقدام به ساختن زنبورک در جلو کانال کردند. سپس برای افزایش ذخیره آب در ماههای پرآب، جویهایی جهت جمع آوری آبهای هرز بیرون غار ساختند و آبها را از راه خروجی فعلی وارد غار کردند و به این ترتیب یک سَد درون کوهی به وجود آوردند. و این نخستین سد درون کوهی جهان بود که به ابتکار ایرانیان ساخته شد. آثار کانال سنگ چین هنوز در داخل غار قابل مشاهده است. نبود هر نوع غارسنگی در حد فاصل سقف افقی و سطح ایستابی فعلی، دلیلی محکم بر این ادعاست.
توصیه
غار علی سرد یک سرمایه ارزنده ملی و جهانی است که برای بقای آن باید تحت نظر و کنترل گروهی از زمین شناسان خبره کشور قرار گیرد و هر تغییری در آن با صلاحدید آن گروه انجام شود. ضمن آن که گران سنگ فروافتاده بر اثر ریزش تالار ریزش کرده، دارای حالت اضطراری است و باید کاملاً کنترل شود. با تزریق آب از بیرون غار به داخل آن هم سطح ایستابی باید به اندازه 50 سانتی متر بالاتر بیاید.
واقعا عالی بود،به من خیلی کمک کرد.
ممنونم
خیلی عالی بود ممنون