کویر مسیله (غرب کویر مرکزی ایران)

نام انگلیسی :  masileh playa     نام فارسی :  کویر مسیله

کویر مسیله در موقعیت جغرافیایی N3422 تا N3506 و E5110 تا E5152 در بین استانهای قم و اصفهان واقع است. کویر مسیله یک چهار ضلعی است که در جهت شمال غربی به جنوب شرقی گسترش یافته است. این منطقه از شمال به ارتفاعات دوازده امام و نره خر کوه، از شرق به ارتفاعات سیاه کوه واقع در پارک ملی کویر از جنوب شرقی به کوه های سفید آب و طلحه، از جنوب به بیبان بند ریگ و ریگ بلند و ارتفاعات اطراف مرنجاب و کوه های یخاب و سردار، از جنوب غربی به ارتفاعات پراکنده اطراف قم همچون کوه سفید محدود میگردد.این منطقه به غیر از چند کوه کم ارتفاع مانند کوه مره در قسمت غربی به ارتفاع 1503 متر فاقد ارتفاعات مشخص و بارزی است. مسیله شامل 4چاله با نامهای حوض سلطان و حوض مره در غرب و دریاچه نمک آران(با نامهای قم و مسیله هم شناخته میشود) در مرکز و شرق و چدار اسب در جنوب است که مقصد اصلی سیلابها و رودخانه های این منطقه هستند.  گودترین قسمت این کویر در جنوب دریاچه نمک با عمقی در حدود 680 متر بالاتر از سطح دریای آزاد است. میانگین ارتفاع کویر در حدود 800 متر است. میانگین بارش سالیانه کمتر از 50 میلیمتر است و در طبقه بندی بیابانهای خشک ایران قرار میگیرد.

 

از رودهایی که از کویر مسیلع عبور میکنند می توان به رود شور، کرج، جاجرود، قره چای و قمرود اشاره کرد. رود شور از جنوب شرقی دشت قزوین به سمت شرق جریان یافته و پس از دریافت زه آب دشت زرند به سمت دریاچه نمک جریان می یابد. جاجرود از ارتفاعات شمشک و رودخانه کرج از ارتفاعات خرسنگ کوه در البرز مرکزی سرچشمه گرفته و از دشت ورامین و شهریار به سمت جنوب جریا می یابند. این دو رودخانه در انتها یکی شده و جاجرود را تشکیل داده به دریاچه نمک میریزند. قمرود از ارتفاعات هفتاد قله سرچشمه گرفته و پس از همسوشدن با قره چای به مسیله میریزند.

 

آبهای جاری شده در مسیله پس از عبور از لایه های گچی و نمکی (گنبدهای نمک) مقادیری از املاح موچود در این تشکیلات را به چاله های مسیله هدایت میکنند که در برخی قسمتها این آبها تشکیل دریاچه و در مواردی باتلاقها را می سازند که بر اثر نفوذ آب در زمین و یا تبخیر آب باتلاقها، مقادیری از املاح از لایه های زیرین در اثر خاصیت مویین به سطح زمین آمده و مجموعا عارضه کویر را شکل می دهند.

 

پوشش جانوری

درفصل پائیز وزمستان درآبگیرهای دشت انواع پرندگان مهاجر ازقبیل انواع مرغابی وحشی ، اردک ، غاز، فلامینگو ، بازهای شکاری وباقرقره و… دیده می شوند. از نظر پوشش جانوری مسیله از قدیم زیستگاه آهو، جبیر، کل و بز، یوز و گور آسیایی بوده است که متاسفانه بدلیل شکار بی رویه و تخریب زیستگاه به همراه کاهش شدید ورود آب به دشت، به ندرت قابل مشاهده هستند.از دلایل کاهش ورودی آب می توان به کاهش نزولات آسمانی در کشور، تغییرات اقلیمی در کنار ساخت سدهای متععد بر روی رودخانه های ورودی دشت از جمله سد 15 خرداد در دلیجان و سدهای لتیان و کرج اشاره کرد. انواع مار، خرگوش، روباه، گرگ، شغال و … از دیگر موجودات مسیله بشمار می آیند.

 

پوشش گیاهی

در حدود 50 سال پیش دشت مسیله یکی از بهترین مراتع استپی و دشتی ایران بوده به نحوی که به عنوان بزرگترین مرکز تولید غلات (گندم،جو و …) در قسمت مرکزی ایران شناخته می شد. مسیله مناسب ترین محل برای چرای اسب های  دولتی و سلطنتی بوده است، در کنار این گله های بزرگ شتر و گوسفند در این منطقه به چرا می پرداختند. پوشش گیاهی منطقه پوشیده از گیاهان هالوفیت مانند درختچه های گز و تاق بوده است که متاسفانه هم اکنون فقط بقایای خشک شده آنها قابل مشاهده است. در حال حاضر در اطراف دریاچه نمک عمده مناطق پوشیده از کویر و فاقد پوشش گیاهی درسایر مناطق اطراف بوته های پراکنده اشنان و ریش بز و در نواحی اطراف حوض سلطان در منه دشتی قابل مشاهده است. در کتاب مفاتیح الجنان در خصوص سفر شاه عباس به مشهد به شکار شاه در جنگلهای کویری اطراف دریاچه نمک اشاره شده است. همچنین به استفاده از درختان این جنگلها به عنوان سوخت برای تهیه کاشی ها و و آجر ابنیه و مساجد اصفهان اشاره شده است.

 

حوض های مسیله

کویر مسیله شامل 4 حوض عمده است که به اختصار به آنها اشاره میگردد

مجموعه حوض سلطان و حوض مره

این دریاچه شامل دو چاله جدا از هم یکی به نام حوض‎سلطان و دیگری به نام حوض‎مره است که با آبراهه باریکی به هم وصل می‎شوند.

دریاچه حوض سلطان مساحتی در حدود ۳۳۰ کیلومتر مربع را دارا می باشد و در غرب کویر مسیله قرار گرفته است. کوه مره در شمال شرقی و ارتفاعات       آن قرار گرفته است. حوض سلطان در 40 کیلومتری شمال شهرستان قم و 85 کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران قم قرار دارد.

حوض‎سلطان دارای بلندی 806 متر از سطح دریا است که به طور معمول از روان‎آب‎های سطحی تغذیه می‎شود. حوض‎مره، افزون بر روان‎آب‎ها، از رودهایی مانند رودشور و قره‎چای نیز بهره می‎گیرد.مطالعات مستوفی (1350) نشان می‎دهد که آب‎ابتدا وارد حوض‎مره شده و پس از پر شدن آن، از مسیل دو حوض گذشته وارد حوض‎سلطان می‎شود و هنگامی که آب در حوض‎سلطان چند متر بالاتر آمد، به طرف حوض‎مره بازمی‎گردد و سرریز این دو حوض، به دریاچه نمک تخلیه می‎شود. مطالعات بر روی این مجموعه نشان میدهد که قسمت نمکی (سفید رنگ)  دریاچه در حدود 24% و قسمت باتلاقی و پفکی در حدود 76% از مساحت دریاچه را اشغال کرده اند.رسوبات حوض‎سلطان بیشتر از نوع گچ و نمک، مارن و رس است. بررسی‎های لرزه‎نگاری و حفاری نیز نشان داده که نمک تا عمق 46 متر وجود دارد. این نمک، به صورت 5 لایه جدا از هم با ضخامت کل تا 20 متر است که با رس‎های قهوه‎ای تا خاکستری از یکدیگر جدا می‎شوند.

وسعت وشکل دریاچه متناسب باورود آب ومیزان بارندگی آن درفصول مختلف سال متفاوت است . درمواقع بارندگی وذوب برف های ارتفاعات اطراف چون برمیزان آب ورودی افزوده می شود ، وسعت آن زیاد ودرغیرازاین ایام وسعت آن کاهش می یابد . بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته درنوسان است.

 برخی با توجه به نام ساوه که به آن داده اند آن دریاچه را به حوض سلطان منتسب کرده اند از جمله گوبینو و دیولافوآ  در سفرنامه های خود می نویسند احتمالا این دریاچه ممکن است بخشی از دریای بزرگ ساوه بوده باشد که در روز تولد پیغمبر(ص) خشک شده و این نشانه ای از ظهور پیغمبر اسلام بوده است..

 

مناطق گردشگری انسان ساخت

کاروان‌سراى دیر: در مسیر راه تازه ساخت گرمسار قم، پس از حسن‌آباد، قرار گرفته است. کاروان‌سراى کنونى دیر روى ویرانه‌هاى دیرالجص یا دیر گجین یا دیر کردشیر که در تاریخ معروف است، ساخته شده است، ظاهر ساختمان قدیمى به نظر نمى‌رسد. در کناره‌هاى دروازه ورودى کاروان‌سرا، دو برج دو طبقه قرار دارد. داخل این بنا، حیاطى بزرگ است با اتاق‌هاى کوچک که یک در دارد و بدون پنجره است؛ اتاق‌ها روى سکویى قرار دارند، جرزهاى آن آجرى و سقف آن‌ها ضربى است. وسط بدنه‌ها در سه سمت حیاط ایوان‌هایى بزرگ شبیه ایوان‌هاى داخل مسجد قرار دارد که معلوم نیست به چه منظور ساخته شده‌‌اند. مرمت کاروانسرا متاسفانه از کیفیت مناسبی برخوردار نیست.

کاروان‌سراى حوض: این کاروان‌سرا از اقامت‌گاه‌هاى بین راهى مسیر تهران – قم محسوب مى‌شد که علاوه بر کاروان‌سرا، قلعهٔ محکمى نیز در آنجا قرار داشت. در شمال کاروان‌سرا، بقایاى قلعه دیگرى که از گل ساخته شده است، وجود دارد.

مجموعهٔ کاروان‌سرا، قلعهٔ اربابى و قلعهٔ روستایى به نام حوض، درگذشته به دلیل آمد و شد زیاد بین تهران – قم و اصفهان از رونق بسیار برخوردار بود. امروزه کاروان‌سرا و قلعهٔ حوض به علت اینکه در محل خروج از مسیر راه اصلى قرار دارد، کارکرد سابق خود را از دست داده است.

کاروان‌سراى پل دلاک: این کاروان‌سرا نزدیک پلى که روى رودخانه قره‌چاى در محل اتصال آن به قم‌رود ساخته شده است قرار دارد، از جندق به سوى شمال در ۳۵ کیلومترى منطقه، نخستین‌ کاروان‌سرا دیده مى‌شود که خرابه‌هاى آب‌انبار آن هنوز باقى است.

 

کاروان سرای کاج محمد آباد

این کاروان سرا از ورقه های سنگی برپا شده و طول آن 97 متر و عرض آن 95 متر است که دارای یک حیاط مرکزی از نوع بناهای چهار ایوانی است و دارای 7 برج تو خالی است. کاروان سرا حجره هایی در چهار طرف و در برخی از قسمت ها مال بند یا بار اندازی نیز دارد. سقف کاروانسرا از آجر و لاشه سنگ است. کاروان سرای کاج از آثار دوره سلجوقی است که در دوره های بعد نیز مورد مرمت و استفاده قرار گرفته است. سازندگان کاروانسرا در ساخت آن بسیار دقت نموده اند. آن ها پس از انتخاب سنگ و چیدن آن، سنگ ها را با ساروج بند کشی کرده اند. این کاروان سرا از جهت مصالح ساختمانی، و اطاق ها و همچنین از جهت سنگینی دیواره ها برای ایجاد مقاومت در برابر فشار طاق های گهواره ای و گنبد ها به کاروانسرای رباط کریم شباهت دارد. کاروان سرا دارای یک آب انبار در قسمت شرقی بوده که در زیر حجره و ایوان تعبیه شده است. گوشه شمال شرقی بنا در دو طبقه است که در این محدوده حجره ها و حیاط خلوتی ساخته بودند. در قسمت شرقی کارون سرا حیاطی است که 40 متر پهنا و 97 متر درازا دارد که ترکیب اصطبل در کنار اتاق ها کاملا روشن است.

 

قلعه گلی محمد آباد

این قلعه در حاشیه قمرود و در شمال کوه سفید و در جوار کاروان سرای کاج واقع است و این بنای تاریخی متعلق به دوره اشکانی است. قلعه 45 متر درازا و 29 متر پهنا دارد و بلندای باقیمانده آن در پاره ای از نقاط به ده متر میرسد. بنا در دامنه پوزه کوه شکل گرفته و دارای دو اشکوب است که با توجه به این که مسافرین در پی گذر از میان بیابان های ورامین و حاشیه وی وارد منطقه قم می شدند، جنبه حفاظتی داشته است.

 

کاروان سرای آجری

این کاروان سرا از نوع بناهای چهار ایوانی است که 55 متر طول و 45 متر عرض دارد. بنا ازآجر و ملاط ساروج ساخته شده است و سقف آن قوسی و گنبدی است. قدمت آن به دوره صفویه میرسد. سالم ترین قسمت های باقی مانده از بنا حجره ها و بدنه جنوبی آن می باشد که سه ورودی اصلی نیز در آن واقع شده است. بدنه جنوبی دارای 10 حجره و یک در ورودی در وسط آن است. صحن حیاط کاروانسرا در مرکز آن واقع شده و چهار ایوان اطراف آن تا حدودی قابل شناسایی است و در زیر آوارها مدفون است.

 

کاروانسرای گلی

این کاروانسرا در 30 متری شرق پل دلاک واقع شده و طول آن 23 و عرض آن 22 متر است. مصالح آن از خشت و گل است. سر در ورودی آن از آجر ساخته شده است و ساخت آن به عصر قاجار باز میگردد. کاروانسرای گلی دارای یک حیاط مرکزی است و گرداگرد آن حجره هایی است. فرم اصلی کاروانسرا مربع شکل با برج هایی در چهار گوشه آن بوده که متاسفانه دچار آسیب شده است.

 

کاروان سرای حوض سلطان

این کاروان سرا در بخش مرکزی و شرق چشمه شور و شمال دریاچه حوض سلطان واقع شده است. نقشه کاروان سرا به شکل مستطیل است و دارای چهار حیاط است. در داخل حیاط مرکزی آن ایوان های متعددی وجود دارد و در گوشه های حیاط اتاق های کوچکی دیده میشود. مصالح ساختمان آن از فاصله 20 کیلومتری به این مکان آورده شده است و چون به آب فراوانی نیاز داشته است، در کنار آن آب انباری دایره ای شکل به قطر 5 متر برپا کرده اند. از نظر قدمت این کاروانسرا متعلق به دوره های صفوی و قاجار است.

 

کاروان سرای پاسنگان

این کاروانسرا در کنار جاده قدیم قم کاشان قرار گرفته و به شکل مربع 50 * 50 متر است. پاسنگان از بناهای چهار ایوانی است و در چهار گوشه با چهار برج نیم دایره قرار دارد. کاروان سرا با تزیینات آجر کاری از آثار عصر صفوی و قاجار است و به علت این که این ناحیه نسبتا خشک است دو اب انبار در داخل و خارج کاروان سرا ساخته اند. این کاروان سرا مورد بازدید جهانگردانی مانند مولر و دیالافوا قرار گرفته است.

 

میل ها

در کنار راه های باستانی سرزمین ایران، به ویژه در دل کویر و یا انبوه درختان جنگلی ستون های بلندی می بینیم که از فرسنگ ها دور نیز دیده میشوند. این گونه ساختمان ها را میل می نامند و برای راهنمایی رهگذران جاده های باستانی در مسیر طولانی کویر ساخته شده اند. در منطقه قمرود نیز نمونه هایی از این میل های راهنما دیده می شود که در مسیر های فرعی جاده های باستانی شکل گرفته اند.

 

میل صفرعلی

این میل بر فراز رشته کوهی در غرب روستای کاج به نام سپر رستم واقع است، ارتفاع میل تا سطح دشت به سمت جنوب، 70 تا 80 متر است. ارتفاع میل حدود 5 متر و قطر قاعده آن 7 متر است. میل به شکل برج مخروطی ناقص است. درون برج تا ارتفاع 5 متری آن با لاشه سنگ پر شده و بر روی آن اتاقکی ایجاد نموده اند که سقف آن از سنگ و ساروج است. رهگذران پس از عبور از پل دلاک میبایست برای رسیدن به کاروان سرای کاج از کنار این میل بگذرند. به علت این که اطراف میل سفالینه هایی از عصر سلجوقی به دست آمده است و با توجه به نوع معمالی و شباهت آن به قلعه سنگی کاج به احتمال زیاد این میل از آثار دوره سلجوقی است.

 

میل بابک

این میل بر فراز بلندترین قله رشته کوه شمالی دره قمرود و در غرب روستای کاج و میل صفرعلی قرار دارد. با توجه به عبور راه خراسان از این منطقه و قرار گرفتن کاروان سراها بر سر راهی که مربوط به دوران اسلامی است احتمالا میل بابک نیز از آثار دوره سلجوقیان می باشد. میل بابک به فاصله یک کیلومتری از میل صفرعلی قرار گرفته و فقط نمای شمالی آن از آسیب دور مانده است.

راه‌هاى قدیمى و پل‌ها: راه‌ها و پل‌هاى قدیمى این منطقه، عموماً از سه دورهٔ تاریخى بر جاى مانده‌اند. هر چند که بیش‌تر این راه‌‌ها در دوره‌هاى بعدى روى همان مسیرهاى قبلى بازسازى و مرمت شده‌اند، اما هنوز شواهد و نشانه‌‌هاى بارز این راه‌ها بر جاى مانده است.

 

قدیمى‌ترین نشانه‌هاى برجاى مانده از راه‌هاى گذشته، راه‌ها و پل‌هاى متعلق به دورهٔ ساسانى است. این‌ها، راه‌هایى بوده‌اند که اصفهان را به رى وصل مى‌کردند.

از بقایاى راه ساسانى بر جاى مانده در این ناحیه، راهى است که از جنوب حوض سلطان – بین دلاک و محمدآباد کاج – مى‌گذشته است. این راه، با پلى که روى رودخانهٔ‌ مسیله در دورهٔ ساسانى ساخته شده بود، از راه‌هاى مهم ارتباطى میان رى و اصفهان محسوب مى‌شد. بقایاى پل مزبور که به پل شکسته معروف است در نزدیکى روستاى کاج هنوز باقى است. ادامه این راه در شمال، از سنگ ساخته شده و به نام سد معروف است و از زمین‌هاى اطراف، دو تا سه متر بلندتر است و ظاهراً سنگ‌فرش بوده است.

 

پل دلاک در جاده کاروان روی تهران قم بر روی قره چای واقع گردیده است و راه کاروانی ری را به قم متصل میکرده است. پل در دامنه جنوبی کوه های دریاچه حوض سلطان قرار دارد و عمود بر مسیر رودخانه قره چای و کاروان سرای آجری دلاک است. پایه های اصلی پل از سنگ و پوشش تاق ها توسط آجر ساخته شده است. تغییرات فراوان مسیر آب در طول سالیان باعث آسیب های زیادی در ساختمان پل شده است. قدمت پل به اوایل دوره قاجار می رسد و احداث آن با احداث کاروان سرای آجری دلاک توسط امیر محمد حسین، حاکم قم همزمان است. پل دلاک شامل سه قسمت و 18 دهانه می باشد که آب برهای آن متفاوت و نیم دایره ای شکل بوده است.

یک راه قدیمى دیگر که در شمال سیاه کوه هنوز نشانه‌هاى آن بر جا است، سنگ‌فرشى گسترده است به عرض ۶ تا ۱۰ متر که در زمان خود، از خطوط ارتباطى مهم میان اصفهان و سواحل دریاى مازندران بوده است و آن را به دورهٔ صفوى یا اوایل قاجار نسبت مى‌دهند.

 

قره تپه

این محوطه باستانی در جنوب غربی روستای قمرود و با فاصله ای حداکثر یک کیلومتر از روستا واقع شده است. فاصله آن با جاده آسفالته قم به قمرود حدود 200 متر است. قره تپه بر روی پشته ای شکل گرفته که محصور در مزارع سرسبز و خرم است. این تپه 320 متر طول و 275 متر پنها دارد و بلندای آن 2/85 متر می باشد. در سال 1366 ه ش طرحی جهت بررسی و شناسایی منطقه قمرود به همت آقای کابلی باستانشناس میراث فرهنگی تدوین گردید که پس از تصویب مرحله اجرایی آن در زمستان 1367 هجری شمسی آغاز شد و بدین سان گروه باستانشناسی قمرود شکل گرفت. 400 کیلومتر مربع از منطقه قمرود مورد بررسی قرار گرفت و حدود 93 اثر مورد کاوش قرار گرفت. کهن ترین اثر به دوره پارینه سنگی و جدید ترین آن به دوره قاجار تعلق دارد. مهم ترین اثری که در منطقه قمرود مورد بررسی قرار گرفت، قره تپه بود که در آن سه لایه معماری شناسایی شد و آثار مختلفی از سفال این محوطه باستانی به دست آمد که حاکی از استقرار طولانی در این منطقه بوده است (هزاره 4 تا 6 قبل از میلاد)

 

از جمله آثار به دست آمده از این تپه میتوان به درفش استخوانی کوزه سفالی، خمره دهان بازو، ظروف سفالی متعلق به هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد اشاره کرد. در این منطقه علاوه بر قره تپه میتوان به تپه البرز و آق تپه قشلاق نیز اشاره کرد.

 

قلعه های منطقه قمرود

در عصر قاجار اداره منطقه قمرود به شخصی به نام میرزا نظام غفاری (مهندس الممالک) واگذار شد. او نیز با سعی و کوشش فراوان این منطقه را آباد ساخت و مجموعه بناهایی را در منطقه ایجاد کرد که دقیقا با شرایط محیطی و جغرافیایی منطقه سازگار بود و در ساختمان آن اصول معماری ایرانی را نیز رعایت نمود.

 

کاشی های منطقه قمرود

میرزا نظام غفاری در آغاز جاده ای از قم به قمرود به طول 15 کیلومتر احداث کرد که در طول آن درختان توت و عر عر کاشته شد. که بعد از صد سال هنوز پا برجاست و در بهار و تابستان زیبایی خاصی به جاده میدهد. میرزانظام غفاری که خود اهل منطقه برز آباد کاشان بود، بسیاری مردم برز آباد را به منطقه قمرود آورد. میرزا نظام کاشی ها را در قلعه های چهار گانه ساکن نمود. از جمله در قمرود یک قلعه با حوض و بادگیر و بازارچه ای در کنارش ساخت و برای دو پسر خود دو قلعه سام آباد و مظفر آباد و برای دختر خود قلعه ملک آباد را بنا کرد و در کنار آن ها حمام برپا نمود. البته در کنار قلعه ملک آباد یک آسیاب احداث نمود که به احتوال قوی آسیاب آبی بوده که آثاری از آن نمانده و این نشانه فراوانی و وفور آب در ملک آباد بوده است. پس از میرزا نظام در منطقه دو طایفه کاسی و قمرودی شکل گرفت که همین اختلاف فرهنگ باعث درگیری هایی شده است. ناگفته نماند که پس از ماجرای نایب حسین کاشی، عده ای، از تفنگچیان او نیز بدین نواحی گریخته و ساکن شدند که بقیه السیف آنان پیرمرد کهنسالی بود معروف به علی فرنگی که در سال 1371 درگذشت. به طایفه، کاشی ها، بالا قمرودی و به ساکنان بومی که کرد و ترک هستند پایین قمرودی میگویند که طایفه کاشی ها از جهت مالی متمکن تر هستند. عمده ترین عمارت ها و قلعه هایی که در منطقه قمرود شکل گرفت عبارتند از:

 

بادگیر و عمارت حوضخانه قمرود

میرزا نظام غفاری پس از آن که به منطقه قمرود آمد برای سکونت خود قلعه و خانه اربابی بسیار زیبا برپا داشت. او با توجه به شرایط محیطی و جغرافیایی منطقه و رعایت اصول معماری این عمارت را بنا کرد. در حال حاضر از خانه اربابی فقط حوضخانه و بادگیر آن باقی مانده است که الهام گرفته از آثار منطقه کاشان است.

 

قلعه قمرود

این قلعه را میرزا نظام غفاری برای اسکان خانواده خود و اطرافیانش در جوار قلعه کهن قمرود که مربوط به دوره صفوی بود برپا داشت. قلعه دارای بازارچه ای بوده است. بنا دارای دو طبقه بوده و دارای حوضخانه و بادگیری نیز بوده است. این قلعه به دلیل گسترش روستای قمرود رو به ویرانی نهاده است.

 

قلعه مظفر آباد

این قلعه را میرزا نظام غفاری در شرق روستای قمرود برای یکی از پسرانش به همین نام بنا کرد. قلعه دارای 5 برج است که 4 برج آن در چهار گوشه و یک برج در میانه ضلع شرقی قرار دارد. در قلعه به سمت غرب باز میشود و دارای یک حیاط مرکزی است که در چهار طرف آن حجره هایی با ایوانی به عرض بیش از یک متر قرار دارد. قلعه دارای دو حیاط خلوت است

 

قلعه ملک آباد

این قلعه را میرزا نظام برای دخترش بر پا داشت و در آن آسیابی نیز احداث کرده بود که اینک به جز نقش کوچکی از قلعه آثار دیگری از آن بر جای نیست و میتوان دریافت که قلعه از خشت و گل و دارای چهار برج در چهار گوشه بوده است. مزیت مهم قلعه ملک آباد وجود آسیاب آن بوده. زیرا در حقیقت این تنها آسیاب کل منطقه قمرود در عصر ناصرالدین شاه قاجار بوده است.