براساس تصمیمات گرفته شده در بخش علوم زمین شناسی یونسکو، در سال 1997 برای حفظ میراثهای زمین،واژهای جدید به نام ژئوپارک وارد علوم بین رشته ای شد.
پس از آن شبکه اروپایی ژئوپارک ها در اواسط سال 2002 با چهار عضو تاسیس گردید (فرانسه،آلمان،اسپانیا و یونان). ژئوپارکها در این چهار کشورتاحدودی دارای ویژگی های طبیعی ،اقتصادی واجتماعی یکسانی هستند. علاوه بر این ژئوپارکها که درمناطق روستایی واقع شدهاند دارای پتانسیلهای طبیعی وفرهنگی بالا می باشند؛ در ضمن هر چهار کشور در قلمروهای مذکوربا مشکلاتی همچون بیکاری،مهاجرت و رکود اقتصادی روبرو بودند. در این موقعیت مدیران محلی و موزه ها با ایجاد شبکه اروپایی ژئوپارکها سعی در برطرف کردن معضلات موجود داشتند. لازم بذکر است که در آن زمان این شبکه هیچ پشتیبانی مالی از یونسکو دریافت نمی کرد ( زورش[1]، 2004، 2009 ).
پس از آن یک قرارداد همکاری بین شبکه اروپایی ژئوپارکها وبخش علوم زمین یونسکو امضا شد و در طول اولین کنفرانس بین المللی ژئوپارکها که در چین برگزار شد(2004) شبکه جهانی ژئوپارکها با تصویب یونسکو تاسیس گردید ( شبکه اروپایی ژئوپارکها[2]، 2001). هدف اصلی این شبکه نه تنها تبادل اطلاعات بین کارشناسان زیر چتر یونسکو بود، بلکه شناسایی وحفاظت از میراثهای طبیعی ، زمین شناسی و فرهنگی منحصربه فرد در سراسر کره زمین در راس برنامه های یونسکو قرار داشت ( ایدر و پاتزاک[3] ، 2004).
شبکه جهانی یونسکو ژئوپارکها را قلمروهائی تعریف می کند که نه تنها دارای میراثهای طبیعی و زمین شناسی منحصر به فرد هستند بلکه ویژگیهای فرهنگی و سنتی نیز درآن چشمگیر می باشد.
یونسکو معتقد است که ژئوپارکها تنها سایتهایی برای مسافرت ،مشاهده مناظرزیبا، تفریح و طبیعت درمانی نیستند، بلکه این محدوده ها فاکتورهای کلیدی برای حفظ میراثهای زمین شناسی و کلاسهای آموزشی برای کسب تجارب بیشتردر زمینه علوم زمین شناسی و ژئومرفولوژی میباشند. پس ژئوپارکها مناطق حفاظت شده ای هستند که برای رسیدن به سه هدف حفاظت،آموزش و توسعه ژئوتوریسم احداث می گردند ( یونسکو ، 2006).
طبق آخرین اخبار از کنفرانس یونان که در ژئوپارک لسوش برگزار شد هم اکنون 77 ژئوپارک عضو شبکه یونسکو می باشند که در 24 کشور پراکنده اند، کشور چین با 23 ژئوپارک در صدر قرار دارد. در میان کشورهای اسلامی تا به امروز تنها دو کشور مالزی و ایران موفق به عضویت در شبکه جهانی یونسکو شده اند.
ساختار مدیریتی ژئوپارکها اهدافی چون رونق اقتصاد محلی،توسعه روستائی،توسعه پایدار و افزایش جذب گردشگر به منطقه را دنبال می کند . بنابراین مسئولان ژئوپارکها در پی پیاده سازی اهداف مثلث ژئوپارک پایدار هستند . شکل (1) نشان می دهد که یک مثلث ژئوپارک پایدار برای توسعه گردشگری پایدار در قلمرو خود نیاز به سه مولفه اصلی دارد که عبارتند از آموزش،حفاظت و ژئوتوریسم .
شکل 1: مثلث ژئوپارک پایدار
بدیهی است که اگر یکی از مولفه ها بدرستی عمل نکند و یا حذف شود مثلث ژئوپارک پایدار نمی تواند بدرستی عمل کند . آموزش در رأس مثلث قرار گرفته، چرا که متخصصان بر این باورند که آموزش یکی ازمهمترین راههای حفاظت از میراثهای زمین شناسی و ژئوموفولوژی است. پس با سازماندهی فعالیتهای آموزشی برای گردشگران و به ویژه دانش آموزان محلی که نسلهای آینده این قلمرو هستند سعی در معرفی ارزشهای طبیعی و حفاظت از آنها دارند .
پس از آن فعالیتهای حفاظتی از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ شاید این سوال برای عموم مردم و یا حتی مسئولان مربوطه مطرح شود که آیا پدیده هایی زمین شناسی همچون صخره ها، سنگها ، غارها، معادن، فسیلها و… هم نیاز به حفاظت دارند و آیا باید برای حفاظت از آنها نیز بودجه ای تخصیص داد. امروزه پیدایش ژئوپارکها و شاخه جدیدی در گردشگری پایدار که ژئوتوریسم نامیده می شود پاسخی است در قبال اینگونه سوالات.
پیدایش اکثر پدیدههای زمین شناسی و ژئوموفولوژی نیاز به طی زمان زیادی دارد پس تخریب آنها ممکن است اثرات جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد؛ برای مثال آیا تخریب سایت فسیلهای مربوط به 400 میلیون سال پیش قابل جبران است؟ در نتیجه یکی دیگر از اهداف تاسیس ژئوپارکها در واقع معرفی و حفاظت از سایتها و میراثهای زمین شناسی است که در این راه نه تنها از آموزش بهره می گیرند بلکه با تشویق مشارکت بومیان در اجرای پروژه های حفاظت هم از دانش بومی آنها استفاده می کنند و هم راههای حفاظت از این میراثها را به آنان آموزش می دهند و بعضا فرصتهای شغلی پاره وقت و فصلی برای آنها ایجاد میکند.
بدیهی است که پس از ایجاد زیربنای لازم اکنون زمان جذب گردشگران به این مناطق است چرا که ورود گردشگران به این قلمرو باعث رونق اقتصاد محلی می گردد در نتیجه ژئوتوریسم در قاعده مثلث ژئوپارک پایدار و در برگیرنده منافع جامعه محلی است .
لازم به ذکر است که قبل از هر گونه فعالیت برای جذب گردشگر به سایتهایی که در برگیرنده پدیده های منحصر به فرد طبیعی هستند باید زیر بناهای لازم برای حفاظت از آنها مانند تابلوهای تفسیری، نمادهای گردشگری ، نقشه ژئوپارک، نقشه ژئوتوریسم منطقه، موزه ژئوپارک، دفترهای راهنمایان گردشگری ، مسیرهای عبور پیاده، مسیرهای دوچرخه و ….. تعبیه شود ، شبکه جهانی یونسکو وجود اینگونه زیر بناها را مقدمه تشکیل ژئوپارک می داند و برای اینکه از اقدامات حفاظتی و سایر فعالیتهای ژئوپارکهای شبکه اطمینان حاصل کند هر چهار سال یکبار توسط کارشناسان مربوطه ژئوپارکهای عضو را مورد ارزیابی قرار میدهد.
اگرپس از چهار سال ژئوپارکها با استاندارهای ذکر شده در یونسکو منطبق بودند به آنها کارت سبز تعلق میگیرد که نماد توسعه پایدار گردشگری و ژئوتوریسم در مناطق روستایی ژئوپارک است و اگر ژئوپارک طی این چهار سال هنوز به استانداردهای لازم نرسید به آن کارت زرد تعلق میگیرد که نماد فرصت است و اگر پس از این دوره زمانی باز ژئوپارک نتوانست اهداف توسعه پایدار را پیاده کند با کارت قرمز رنگ از شبکه ژئوپارکهای جهانی یونسکو حذف می شود.
امروز ژئوپارک قشم در کشور عزیزمان ایران با کارت زرد رنگ وارد پنج سالگی خود می شود، این ژئوپارک پنج ساله تنها یک سال و اندی فرصت دارد که زنده بماند یا……
ولی ما سعی در زنده نگه داشتنش داریم چرا که مردان بزرگی برای ماندنش تا به اینجا زحمت کشیده اند و چشم ساکنان 19 روستای قشم به این ژئوپارک است . این ژئوپارک نه تنها اولین ژئوپارک احداث شده در خاورمیانه میباشد بلکه با توجه به اینکه در سال آینده کنفرانسی تحت عنوان ژئوپارکهای کشورهای عربی و آفریقایی در کشور مراکش برگزار می شود ، ژئوپارک قشم میتواند با پیشنهاد شبکه ژئوپارکهای اسلامی به همراه ژئوپارک لانکاوی در مالزی الگو و مشاور خوبی برای آنها باشد.
پس بیایید عزممان را جزم کنیم و نگذاریم ژئوپارک قشم از فهرست جهانی یونسکو حذف شود.
ندا ترابی فارسانی
دانشجوی دکترای توریسم
neda_to@yahoo.com
[1] ZOUROS
[2] EGN ( European Geoparks Network)
[3] Eder and Patzak
نظرات بسته شده است.