مراسم پرخوانی

ترکمن‏ها قبل از پذیرش دین اسلام به خاطر شرایط سرزمینشان که آسمان و نور آن باشکوهتر از هر سرزمین دیگر به چشم می‏آید، به «تانگری» یعنی روح آسمان اعتقاد داشتند. تانگری قدرتی نامرئی و مافوق همه چیز و همه کس بود که در فرهنگ‏های امروزی ترک زبانان مترادف با خداوند متعال معنی شده است. «سمن» رهبر روحانی آنان و «سامانیسم» آیین آن‏ها بود. طبق آیین سامانی، دنیا از طبقه‏های متعددی که بر روی هم قرار دارند تشکیل شده است و انسان برای رسیدن به این مرتبه «سمن» بوده است. سمن‏ها با برگزاری آیین‏ مخصوصی بر بالای بلندی‏ها، انسان را در جهت رسیدن به مقصود یاری می‏کردند که بعد از پذیرفتن اسلام توسط ترکمن‏ها، این مراسم رنگ اسلامی به خود گرفت و تحت عنوان آیین ذکر یا «پرخوانی» به صورت‏های گوناگون زنده نگه داشته شد که امروزه به اشتباه مراسم پرخوانی «رقص خنجر» نامیده می‏شود. پرخوانی یکی از آیین‏ها و سنت‏های بسیار قدیمی مردم ترکمن است که تا چند دهه پیش برگزار می‏شد. اما امروزه این سنت تنها ظاهری نمایشی دارد و به صورتی ناقص اجرا می‏شود. پرخوانی حاوی جنبه‏های ویژه‏یی از «روان درمانی» است و ریشه در «سامانیسم» دارد. در این آیین نوازنده دوتار یکی از افراد اصلی گروه پرخوانی است که رهبری مراسم را در دست دارد.

پرخوانی بر بالای بلندی‏ها می‏رود و انجام رقص‏های ویژه و خواندن وردها و ذکرها با روح نیاکان خویش تماس می‏گیرد و از آن‏ها استمداد می‏طلبد تا در شفای خسته دلان و بیماران روحی، سمن را یاری دهد. مراسم پرخوانی، معمولاً در یکی از روزهای خوش یمن، به ویژه شب‏های جمعه برگزار می‏شد. پس از نماز مغرب، یاران پرخوان بیمار را یاهو یاهو گریان در حالی که کتفش را بسته‏اند به اتاق مخصوص می‏برند و در کنار اجاقی پر از آتش می‏نشانند. گردانندگان آیین، یک قبضه شمشیر برنده و یک عدد کف‏گیر آخته را که از ابزارهای اصلی پرخوانی است از قبل در آتش می‏گذارند. به تدریج یاران پرخوان و هم آوازان حاضر در جلسه، بیمار، پرخوان و نوازنده دو تار را در حلقه‏یی محاصره می‏کنند به صورتی که راه فرار وجود نداشته باشد با اشاره پرخوان، نوازنده دوتار آرام‏آرام به نواختن آغاز می‏کند.

پرخوان به تدریج به وجد می‏آید و با خواندن شعرهایی از عارفان و صوفیان ترکستان چون «صوفی‏الله»، «مشرب» و … شروع به چرخیدن به دور بیمار می‏کند. مجلس به تدریج اوج می‏گیرد. یاران پرخوان در مجلس و زنان آبادی، بیرون از مجلس به هم‏آوایی با پرخوان می‏پردازند و از روح‏های بدنهادی که روح و جسم بیمار را آزرده کرده‏اند، می‏خواهند که کالبد بیمار و قبیله‏شان را ترک کند. این مراسم در حال حاضر تقریباً منسوخ شده و به ندرت اجرا می‏شود.