موقعیت مکانی :
مسجد بزرگ ابوالمعالی در ضلع غربی خیابان سید گل سرخ ، محله ابوالمعالی، جنب بازارچه ابوالمعالی واقع شده است .
بانی :
مسجد مذکور به خواجه حاجی ابوالمعالی منتسب است .
منابع تاریخی
محّله ابوالمعالی که در تداول عامه «بوالمیری» ( bolmiri) تلفظ می شود ازمحّلات قدیمی یزد وظاهراً به خواجه کمال الدین ابوالمعالی بن برهان الدین لطف و یا خواجه حاجی ابوالمعالی منتسب است که اطلاعاتی از هر یک آنها در تواریخ یزد مضبوط است .
مطابق با اظهارات مورخّان قدیمی یزد خواجه کمال الدین ابوالمعالی ازمحتشمان یزد وبانی قنات فراشاه تفت و مدرسه کمالیه در داخل شهر یزد به سال 720 هجری بود . پدر وی نیز وزارت محمد مظفر، از سلاطین آل مظفر ، را به عهده داشت.
بر اساس نوشته های کتاب « شناسنامه اجمالی بناها و محوطه های تاریخی استان یزد » مسجد ابوالمعالی بین سده های دهم و یازدهم هجری بنا گردیده، حال آنکه نویسنده تاریخ یزد در این باره چنین نگاشته است: «خواجه حاجی ابوالمعالی مدرسه در خارج شهر یزد ایجاد کرده و حمام و مقبره و جماعتخانه‌ای جنب آن به سال 787 ساخته بود ».احتمال دارد مؤلّف کتاب « شناسنامه اجمالی بناها و محوطه های تاریخی یزد » در گزارش خود اشتباه کرده باشد.از آنجا که مؤلّف تاریخ یزد ، محّل مدرسه خواجه حاجی ابوالمعالی را خارج یزد ذکر کرده و محّل فعلی محّله ابوالمیری به لحاظ تطبیق با سوابق تاریخی ، بیرون از حصار یزد بوده ، پس به احتمال قوی ، انتساب محّله مذکور به خواجه حاجی ابوالمعالی (شخص دوم ) صحیح است .
مشخصات
این محله دارای دو مسجد است که به نام مسجد بزرگ و کوچک ابوالمعالی اشتهار دارند. مسجد کوچک بر روی آب انبار قرار گرفته و به گفته ایرج افشار در محراب آن یک قطعه کاشی محرابی لاجوردی به ابعاد 45×30 سانتی متر تعبیه شده که احتمالا از مسجد چهل محراب به مسجد مذکور منتقل شده است . در حال حاضر اثری از کاشی مذکور در بنا دیده نمی شود .
ورودی مسجدبزرگ به یک ساباط راه می یابد وحوضخانه (وضوخانه ) مسجد نیز روبروی ورودی واقع است .
مسجد بزرگ دارای درگاهی است که دیوار آن را با کاشیهای مسّدس لاجوردی باحاشیه آبی ،سیاه ودوقطعه گل مربع از کاشی معّرق در وسط آن پوشانده اند .
مسجد بزگ ابوالمعالی مشتمل بر یک گرمخانه نسبتاً بزرگ ،حیاط کوچک در ضلع شمالی ،اتاقی (مقبره ) در ضلع غربی حیاط و بادگیری رفیع در جبهه جنوبی میباشد که مشرف به کوچه وبازار مجاور است.
مسجد از کف ساباط 70 سانتی متر پائین‌تراست. پوشش سقف گرمخانه طاق وتویزه است . ازاره مسجد آجری و بدنه و سقف با اندود گچ پوشش داده شده است .
در ضلع شرقی مسجد مذکور حیاط کوچکی قرارداردو دری به طرف کوچه ابوالمعالی از داخل آن باز می شود .تعداد ورودیها از طرف حیاط سه درب پنج لتی است . در ضلع شمالی حیاط اتاقی با سقف گنبدی است که چند سنگ قبر در آن دیده می شود یکی از آنها تاریخ 1300 شمسی را نشان می دهد .(گویا این مکان آرامگاه خصوصی بوده است)
نظرات بسته شده است.