منطقه باهو کلات

دهستان باهو کلات . در بخش دشتیاری ، در شهرستان چاه بهار، در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان ، در منطقه قدیمی مُکران * و ناحیه بلوچستان واقع است . از شمال به شهرستان ایرانشهر (دهستانهای پیشین و راسک و فیروزآباد)، از مشرق به مرز ایران و پاکستان ، از جنوب به دهستان سَندِ میرثوبان و از مغرب به دهستان پُلان و دهستان تِلِنگ (شهرستان نیکشهر) محدود است . حدود 67 آبادی دارد. بلندیهای کم ارتفاعی با شیب ملایم از شمال به جنوب در آن امتداد دارد و به کرانه های پست ساحلی دریای عمان منتهی می شود. باهو کلات در منطقه ای بادخیز است و بادهای آن در تابستان ، اغلب از میانه تیرماه تا اواسط شهریور، از جنوب شرقی می وزد و گاهی همراه با طوفان است . بعدازظهرها نیز بادهایی از شمال غربی می وزد. هنگامی که باد نمی وزد، روزها نسیم دریا و شبها نسیم خشکی به دریا رطوبت هوا را تا حد طاقتفرسایی افزایش می دهد. میانگین رطوبت در زمستان بین 50 تا 70 و در بهار و تابستان بین 70 تا 87 درصد است . گاهی پاییز و زمستان مه صبحگاهی دارد.

زمینهای مزروعی حوضه آبریز باهو کلات برای زراعت و باغداری مناسب است . آب زراعی آن عمدتاً از رود و چاه تأمین می شود. زراعت آن بیشتر آبی با کشت خوشابی (زراعت در اراضی سیلزده ) است . گروهی از مردم به صید و قاچاق نیز می پردازند. در بیشتر آبادیهای آن زراعت و دامداری ، و در 42% آبادیهای آن باغداری رواج دارد. پوشش گیاهی آن غنی است و بیشتر منشأ حارّه ای دارد و خشکی پسند و گرمادوست است . گونه های کُنار، کَهور، چِشْ، تُوج ، پیر و مِکَر از جمله گونه های بارز منطقه است . در حاشیه رودها، گز، اَشوارَک و خرزهَره و در مسیلها نخل (داز) دیده می شود. این منطقه از لحاظ گونه های جانوری نیز بسیار غنی است و برخی از آنها بومی و منحصر به فرد است . تمساح پوزه کوتاه ایرانی ، خرس سیاه آسیایی ، سنجاب راه راه ، گربه کوهی ، چاخَلَقْ هندی از آن جمله اند. قوچ و میش ، کَلْ و بز، کفتار، کاراکال ، جِرد، نَمسْ هندی ، جَربیل ، کیسه دهان از دیگر گونه های آن به شمار می رود. از پرندگان منطقه می توان از دُراج ، جیرفتی ، بلدرچین ، انواع پرندگان آبزی نظیر سرسبز و خوتکا، باکلان ، پلیکان ، حواصیل هندی و پرندگان شکاری نام برد.

2) رودباهوکلات . موسمی و سیلابی است با جهت شمالی ـ جنوبی . از اراضی باهو کلات می گذرد و در نزدیکی بندر گَواتِر * به خور و سپس به خلیج گواتر می ریزد. این رود از سه شعبه اصلی تشکیل شده است : الف . رود سرباز، که پس از سرچشمه گرفتن از کوههای سرباز با جهت شمالی ـ جنوبی و آبیاری کردن اراضی دهستان پیشین به دهستان باهو کلات وارد، و در آنجا به نام باهو کلات خوانده می شود. در پیشین سدی بر روی آن احداث کرده اند ( رجوع کنید به پیشین * ). ب . رود کاجو، که از کوههای قصرقند سرچشمه می گیرد، ابتدا با جهت تقریباً شمالی ـ جنوبی ، سپس با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی جریان می یابد، و بازمانده آب آن ، از سمت مغرب در نزدیکیهای میربازار به رود باهو کلات می ریزد. ج . رود گَرگَروُ، که شاخه اصلی آن از کوههای قصرقند سرچشمه می گیرد، نخست با جهت شمالی ـ جنوبی وارد شهرستان چاه بهار می شود، سپس به سوی مشرق منحرف می شود، و نزدیک آبادی سانِدْک زَهی (حدود هفت کیلومتری جنوب آبادی کلان ) به رود باهو کلات می پیوندد.

مسیر رود باهو کلات تعدادی برکه دارد که محل زندگی تمساحهاست . بیشتر دهکده های باهو کلات در مسیر رود باهو کلات قرار دارد. پیرامون خور باهو (محل اتصال رود باهو کلات به خلیج گواتر) جنگلی و پوشیده از درختان حَرا است و از زیستگاههای مناسب برای پرندگان آبزی به شمار می آید. حدود 64% راههای مواصلاتی دهستان خاکی ، 22% مال رو و تنها 14% آن دارای زیرسازی است .

در 1355 ش ، طبق قانون تقسیمات کشوری ، دهستان باهو کلات با دهستانهای نِگور (نِکور) وتِلِنْگ در بخش دشتیاری قرار داشت . تا آن هنگام دهستان سَنْد میرثوبان با بنادر گواتر و پَسا بندر جزو قسمتهای جنوبی دهستان باهو کلات شمرده می شد. ظاهراً در گذشته محدوده ناحیه باهو کلات وسیعتر بود و گواتر و پسا بندر و قسمتی از کرانه های دریای عمان را نیز شامل می شد. در 1282، باهو ] بلوک [ 200 ، 1 خانوار جمعیت داشت و اهالی دشت ] دشتیاری [ و کوچه (؟) و باهو عموماً در کَوار، که از چوب خرما می بندند، سکنی دارند (قاینی ، ص 174، 192؛ اعتمادالسلطنه ، ج 1، ص 450ـ451). در 1320 ش ، به نوشته علی رزم آرا، قصبه حاکم نشین باهو کلات هزار تن جمعیت داشت (ص 57). در 1329 ش ، دهستان باهو کلات دارای هفده ده بود و گواتر و پسا بندر از آبادیهای آن شمرده می شد (ایران . وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال ، ج 2، ص 494).

3) ده باهو کلات (باهو). مرکز دهستان باهو کلات (جمعیت طبق سرشماری 1365 ش ، حدود 715 تن )، در حدود 102 کیلومتری شمال شرقی بندر چاه بهار در سمت چپ رود باهو کلات واقع است . میانگین دمای سالانه آن 26 درجه سانتیگراد و گرمترین دمای سالانه آن حدود 48 درجه است . بادهای موسمی از اقیانوس هند دارد. میزان بارش در باهو کلات متغیر است ، چنانکه در طی ده سال از 2 تا 70 میلیمتر بوده است . بارش در بهار اغلب به صورت رگبار و در تابستان ملایم است . برف در آنجا بندرت می بارد. لنگرگاه گواتر که در مدخل خلیج گواتر و در حدود 61 کیلومتری جنوب باهو کلات قرار دارد، سابقاً پیش بندر باهو کلات شمرده می شد. این ده آب لوله کشی و مسجد دارد.

پیشینه . از گذشته باهو کلات اطلاعی در دست نیست . کلات در بلوچستان به معنای مزرعه و باهو نام آبادی است . از حوادث تاریخی منطقه ، گذشتن اسکندر مقدونی (حک : 323ـ326 ق م ) از آنجاست . به نوشته گابریل (ص 29) اسکندر پس از گذر از دریا وارد بلوچستان شد و در بندر گوادر به ساحل رسید. ظاهراً به لحاظ نیاز به آب برای سی تا چهل هزار سپاه خود ناگزیر از رود ] باهو کلات [ بالا رفت و از سمت شرقی رود گِه (ایرانشهر)، به گِدْروزی (جیرفت ) رسید.