منطقه حفاظت شده باشگل ، قزوین

نام انگلیسی :  Bashgol protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده باشگل

منطقه حفاظت شده باشگل در استان قزوین بین N3614 الی N3603 عرض شمالی و E4928 الی E4943 طول شرقی واقع شده است. مساحت آن 25190 هکتار می باشد.

پوشش گیاهی: بروموس ها و گونها ,‌بومادران ,‌ کلاه میرحسن و‌شیرین بیان .

پستانداران: گرگ,روباه معمولی,شغال, گراز, خرگوش و آهو.

پرندگان : کبک ,تیهو,‌ کوکر,‌ جغد و‌ بلدرچین .

منطقه حفاظت شده باشگل با مساحت ۲۵ هزار و ۱۲۵ هکتار بخشی از حوزه استحفاظی شهرستان تاکستان است که نام آن از روستای متروکه باشگل که در مرکز منطقه قرارداد، گرفته شده است. با توجه به اهمیت زیستگاهی و جمعیت های حیات وحش موجود در این ناحیه، این منطقه از سال ۱۳۷۵ به عنوان منطقه حفاظت شده به فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست کشور اضافه شد. برای دسترسی به این ناحیه، شبکه ای از راه های ارتباطی در منطقه وجود دارد که به یکدیگر متصل بوده و با سایر راه های موجود در ناحیه در ارتباط اند.

منطقه حفاظت شده باشگل در تاریخ 01/05/1368، هنگامی که جمعیت گوسفند وحشی آن به شدت کاهش یافته و حدود 20 راس گزارش شده بود، توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه شکار و تیر اندازی ممنوع معرفی گردید. با افزایش امنیت و جمعیت گونه ها ، به منظور ارتقای سطح امنیت زیستگاهی و حفاظت از تنوع زیستی منطقه ، در تاریخ 04/06/ 1376، به  منطقه حفاظت شده ارتقاء پیدا کرد.
 

موقعیت عمومی منطقه
منطقه حفاظت شده باشگل در فاصله 8 کیلومتری شمال غربی شهر تاکستان در حد فاصل شهرهای تاکستان و ابهر در دامنه‌ جنوبی رشته کوه البرز مرکزی و در محدوده جغرافیایی´28 و º49 الی ´43 و º49 طول شرقی و ´3 و º36 الی ´14 و º36  عرض شمالی  واقع شده است و با منطقه شکار ممنوع خراسانلو واقع در استان زنجان همجوار است. حدود منطقه از شمال به روستاهای آقبلاغ و تاکند، از جهت غرب به روستاهای مهین و جرندق، ازجهت شرق به روستاهای آقچه کند و علنقیه و از جهت جنوب به روستاهای  قره باغ و حسین آباد محدود می گردد.

ویژگی و سیمای عمومی منطقه
– توپو گرافی منطقه: سیمای توپوگرافی منطقه حفاظت شده باشگل شامل کوهستانی ، تپه ماهوری و اندکی هم دشتی متشکل از کوه‌های نیمه مرتفع و تپه ماهورهایی با شیب ملایم است. در باشگل 13 کوه وجود دارد که بخشی از رشته کوه‌های البرز هستند. کوه بانچال با ارتفاع  2128 متر مرتفع ترین کوه منطقه محسوب می شود.  همچنین دره های قلعه سرهنگ (قره داش)، شنین و برخه که  از کوه بانچال واقع در بخش شمالی این منطقه منشعب شده و در تمام آنها چشمه‌های دایمی جریان دارد، دره‌های اصلی این منطقه را تشکیل می دهند.
– پوشش گیاهی منطقه:

پوشش گیاهی منطقه باشگل از نوع فلور ایرانی- تورانی و شامل گونه های مختلف بویژه گونه هایی از خانواده گون، گرامینه، کمپوزیته وگونه های اسپرس، گل گندم، بومادران، خارشتر، ورک، شیرین بیان، و… است. همچنین درختچه و بوته هایی از انواع بنه و بادام کوهی نیز در منطقه دیده می شود. باشگل فاقد هرگونه رودخانه دائمی پرآب است. با این وجود، در محدوده منطقه، چشمه های دائمی که در تمام فصول سال آب دارند وجود دارد که از معروفترین آنها چشمه باشگل، بانچال و نیکچه را می توان نام برد. هرچند که محدودیتی از نظر آب برای وحوش منطقه دیده نمی شود، با این حال استقرار آنها در این منطقه در فصول پرآب به حداکثر می رسد و ساخت چند آبشخور توسط اداره کل حفاظت محیط زیست قزوین در این زیستگاه نیز شرایط ویژه ای را برای افزایش حیات وحش و تنوع گونه ای موجود در آن به همراه داشته است.

پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده باشگل از نظر فرم رویشی در منطقه ایران – تورانی واقع گردیده است، گیاهان این منطقه بسیار متنوع و ارزشمند بوده و از نقطه نظر دارویی، علوفه ای و ژنتیکی حائز اهمیت می باشند.تاکنون مطالعه کاملی از تنوع گونه های گیاهی منطقه صورت نگرفته است اما بر اساس اطلاعات منتشره چهار تیپ گیاهی متمایز از هم در منطقه وجود دارد که عبارتنداز:
1- Hulthemia persica / Bromus tomentellus 
این تیپ گیاهی وسعتی در حدود 2/11056 هکتار را در منطقه به خود اختصاص داده است. Euphorbia sp – Astragalus ornithopodium  ، علف‌چمن، کنگر، هویج وحشی، گل ماهور، انواع گل گندم، بروموس، فلومیس، آویشن و …از دیگرگونه‌های گیاهی همراه این تیپ می‌باشند.
2-  Astragalus microcephalus / Poa bulbosa 
این تیپ در منطقه حدود8/3527 هکتار وسعت دارد وگونه‌های Hulthemia persica – Euphorbia petiolata ، گل ماهور، هویج وحشی، آویشن، علف چمن، انواع گل گندم، شیرین بیان از گونه های همراه این تیپ هستند.
3-  Agropyron libanoticum / Astragalus microcephalus / Stipa barbata  این تیپ گیاهی در منطقه حدود 5/3497 هکتار مساحت دارد وگونه‌های Agropyron intermedium – Bromus tomentellus – Taeniatherum crinitum  ، درختان ارس ،درختچه‌های بادام کوهی و بنه ، گل ماهور، علف چمن، شقایق، بومادران، یونجه، هویج وحشی، آویشن از گونه های همراه این تیپ می‌باشند.
4- Pistacia mutica
تیپ بنه (پسته وحشی) به صورت یک توده جنگلی با مساحت حدود 5/91 هکتار در جنوب شرقی منطقه در محدوده روستای قازانداغی و 5/187 هکتار پراکنده ( مجموعا" 279 هکتار)مشاهده می‌شود. گونه‌های همراه این تیپ عبارتند از : افدرا ، انواع گون ، شیر خشت، آلو کوهی، بادام کوهی و ریش بز.
از تیره  های گیاهی غالب درمنطقه حفاظت شده باشگل، تیره‌ های کمپوزیته، لگومینوزه ، گرامینه، چتریان و هفت بند را می توان نام برد. تعدادی از گیاهان منطقه هم مانند بومادران، خارشتر، قدومه و… دارای  ارزش دارویی  می باشند . گونه های درختی  اقاقیا، بید، تبریزی، زبان گنجشک، سنجد و بادام  نیز در منطقه حفاظت شده  باشگل مشاهده می شوند. 

حیات وحش منطقه
منطقه زیبا و دیدنی باشگل با توجه به موقعیت خاصی که دارد دارای زیستگاه های متفاوتی است. قسمت های جنوبی آن دشتی و زیستگاه آهو است و بقیه نقاط منطقه تپه ماهوری است و از جمله زیستگاه های برجسته قوچ و میش در کشور که بلندترین قله آن ۲ هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارد. همچنین خالی از سکنه بودن تعداد زیادی از روستاهای داخل منطقه نیز امنیت بیش تری برای حیات وحش به وجود آورده است. علاوه بر آهو و گوسفند وحشی، گرگ، روباه قرمز، شغال، گراز، خرگوش، تشی، زرده بر، سمور سنگی معمولی هم در این منطقه زندگی می کنند. گوسفند وحشی منطقه باشگل حاصل اختلاط دو نژاد البرز مرکزی و گوسفند وحشی است که مهاجرت منطقه ای داشته اند و در فصل گرما از منطقه خارج شده، به ارتفاعات فیله ورین، مغول آباد تا خراسانلو در استان زنجان، که در قسمت غربی منطقه باشگل قرار دارد، مهاجرت می کنند و در زمستان ها به این منطقه باز می گردند. اخیراً محدوده پراکنش آنها در تابستان در قالب یک منطقه ممنوعه به نام خراسانلو تحت حفاظت قرار گرفته و امنیت زیستگاه های تابستانی آنها فراهم شده است. فصل زایمان میش ها در این مکان از اوایل خرداد آغاز و تا پایان خرداد ادامه دارد. پرندگان منطقه را نیز انواع پرندگان خاص مناطق دشتی و کوهستانی تشکیل می دهند. اگرچه تنوع گونه های پرندگان در این منطقه نسبتاً کم است، ولی گونه های باارزشی مانند پرندگان شکاری و پرندگان قابل شکار به صورت مهاجر یا بومی دیده می شود. وجود منابع غذایی فراوان و زیستگاه های مناسب برای انواع پرندگان شکاری، باعث شده تا هر ساله علاوه بر پرندگان بومی، تعداد زیادی از انواع پرندگان شکاری نیز از اواخر خرداد ماه به این منطقه هجوم آورند.

منطقه حفاظت شده باشگل قلمرو زیستی گسترده ای از گونه های وحشی با ارزش می باشد و به دلیل موقعیت جغرافیایی و دارا بودن منابع اکولوژیکی از تنوع جانوری قابل توجهی برخوردار است که محافظت و حراست از آنها نقش عمده و اساسی را در حفظ ارزش های ژنتیکی ، تعادل بوم شناختی و اکوتوریسم خواهد داشت. از کل گونه های جانوری شناسایی شده در منطقه، 13گونه متعلق به پستانداران، گونه متعلق به پرندگان، گونه متعلق به خزندگان و گونه متعلق به دوزیستان هستند.

پستانداران
تاکنون 13 گونه پستاندار وابسته به 6 راسته و 6 خانواده و 12 جنس در منطقه حفاظت شده باشگل شناسایی شده است(فهرست گونه های شناسایی شده در جدول 1 آمده است).گوسفند وحشی و آهو از گونه های هدف حفاظتی منطقه محسوب می شوند. گوسفند وحشی منطقه باشگل از نژاد ارمنی(Ovis orientalis gmelini)است. هرچند قوچهایی که در جمعیت زمستانه دیده می شوند متفات بنظر می رسند که این می تواند فرضیه هیبریدی بودن برخی از گوسفندهای وحشی منطقه را مطرح نماید که نیاز به مطالعه و بررسی دارد و دلیل آن دامنه گسترش جغرافیایی نژاد البرزی و ارمنی است که در گذشته به همین منطقه ختم می گردید.
تفاوت جمعیت زمستانه و تابستانه گوسفند وحشی در منطقه مبین وجود مهاجرت منطقه ای است به نحوی که در فصول گرم از منطقه باشگل خارج شده و به ارتفاعات فیله ورین و مغول آباد(استان زنجان) در غرب منطقه باشگل مهاجرت نموده و زمستانها به منطقه بر می گردند. آهو(Gazella subgutturosa)یکی دیگر از گونه های مهم و تحت حفاظت منطقه محسوب می شود که در حال حاضر جمعیت اندکی از آن در منطقه حفاظت شده باشگل در قسمت های دشتی جنوب منطقه که بیشتر آن اراضی زراعی است مشاهده می شود. در بین گوشتخواران، کفتار شاخص ترین گونه ای است که در منطقه امن حفاظت شده باشگل زادآوری دارد.

پرندگان
منطقه حفاظت شده باشگل از لحاظ پرندگان نیر حائز اهمیت می باشد هر چند تاکنون مطالعه دقیقی در زمینه شناسایی پرندگان منطقه صورت نگرفته است اما برخی از پرندگان خاص مناطق دشتی و کوهستانی در این منطقه به صورت مهاجر و یا بومی مشاهده می شوند. تاکنون 36گونه پرنده متعلق به 8 راسته و 20 خانواده در منطقه شناسایی شده اند. مهمترین این گونه ها عبارتند از: عقاب طلایی،سار گپه معمولی ، سارگپه پا بلند، پیغو، قرقی، دلیجه ، لیل، کبک ، کبک چیل، بلدرچین، باقرقره شکم سیاه، کبوتر چاهی، کوکوی معمولی، شاه بوف، جغد کوچک، شبگرد، زنبور خوار معمولی، سبز قبا، هدهد، چکاوک آسمانی، چلچله، دم جنبانک ابلق و خاکستری، سنگ چشم خاکستری، چکچک بیابانی، توکای سیاه، توکای باغی، کمرکولی کوچک، زردپره سرسیاه ،زردپره مزرعه،سهره جنگلی ، سهره معمولی، سار،کلاغ ابلق، کلاغ سیاه، زاغی

جاذبه های اکوتوریستی منطقه
یکی از قابلیت های بارز منطقه به لحاظ دارا بودن فون و فلور غنی استفاده علمی از گونه های گیاهی و جانوری با ارزش آن است که در یک ذخیره گاه ژنتیکی مطمئن تحت حفاظت قرار داشته و براحتی قابل دسترسی اند. استفاده دانشجویان و جوامع علمی از منطقه دلیلی بر این ادعاست.
منطقه حفاظت شده باشگل دارای چشم اندازهای طبیعی بی نظیری از زیستگاههای کوهستانی، تپه ماهوری و دشتی است که در فصول مختلف دیدنی است . رویش یکپارچه شقایق در برخی نواحی منطقه در فصل بهار بسیار اعجاب انگیز است . وجود تمامی این عوامل در کنار اثر باستانی قیز قلعه، نشاندهنده قابلیت بالای منطقه در جذب اکوتوریسم می باشد.

وضعیت عمومی اقتصادی و اجتماعی
اقتصاد روستائیان بیشتر متکی به کشاورزی دیم، باغداری و دامداری گوسفند و بز می باشد.

تعارضات مهم منطقه
یکی از مهمترین عوامل تهدید کننده زیستگاه و حیات گونه های وحشی جانوری، چرای دام بیش از ظرفیت مراتع، در مناطق ممنوعه و سگهای همراه گله می باشد. دام علاوه بر رقابت غذایی با گونه های علفخوار امنیت زیستگاه را کاهش داده و موجب متواری شدن گونه ها و خروج آنها از منطقه می شود.
تغییر غیرمجاز کاربری اراضی و تبدیل مراتع به کشتزار از دیگر عوامل تهدید کننده زیستگاه حیات وحش در منطقه محسوب می شود. تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی علاوه برنابودی گونه های گیاهی مرتعی موجب افزایش تردد افراد در منطقه و در نهایت کاهش امنیت در زیستگاه می گردد.

یکی دیگر از عوامل تهدید کننده ،آتش سوزی مراتع در ماههای گرم سال می باشدکه عمدتا" در اثر سهل انگاری افراد وارد شده به منطقه صورت می گیرد و هرساله صدها هکتار از مراتع منطقه را به کام آتش کشیده که علاوه بر ایجاد رعب و وحشت در حیات وحش و نابودی گونه های با ارزش گیاهی، عرصه های زیادی را برای مدتها از دسترس گونه های علفخوار خارج می کند.
وجود سکونتگاههای انسانی در منطقه، نزدیکی به شهر تاکستان و وجود مستثنیات که همگی موجب افزایش تردد در منطقه می شوند نیز از جمله عوامل تهدید کننده محسوب می شوند.
نا امن بودن مسیر مهاجرت فصلی گوسفند وحشی در خارج از منطقه حفاظت شده باشگل تا منطقه خراسانلو در زنجان نیز، یکی دیگر از تهدیدهای جدی افزایش جمعیت گوسفند وحشی محسوب می شود.

امکانات و تجهیزات موجود
محل اداری و اسکان ماموران و نگهداری تجهیزات در منطقه شامل دو پاسگاه و یک برجک نگهبانی است. پاسگاه سرمحیط بانی جرندق در ضلع غربی منطقه در کنار جاده ضیاء آباد- نیکویه واقع شده است و پاسگاه دیگر، محیط بانی شنین در روستای شنین در قسمت جنوب شرقی منطقه می باشد. برجک نگهبانی نیز در داخل منطقه امن در شمال روستای ینگجه قرار دارد.

برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.