منطقه حفاظت شده دهج

نام انگلیسی :  Dehaj protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده دهج

از سال 1370 تا کنون به واسطه پتانسیل های خوب منطقه همواره توسط واحد گشت سیار شهرستان شهر بابک نظارت غیر مستقیم در منطقه صورت می پذیرفته است. ضمناً در سال1374 توسط یکی از خیرین شهر دهج محیط بانی به وسعت 1500 متر مربع در ابتدای شهر ساخته و یک دستگاه پیگاپ نیز جهت حفاظت صحیح منطقه تحویل واحد گشت منطقه گردید.

موقعیت جغرافیایی
این منطقه از N3027 تا N3059 عرض شمالی و E5436 تا  E5444 طول شرقی از نصف النهارگرینویچ قرار گرفته است. این منطقه در 202 کیلومتری مرکز استان، 57 کیلومتری غرب شهرستان انار  و همچنین در 72 کیلومتری شمال غرب شهرستان شهر بابک واقع شده است. وسعت منطقه 195960 هکتار است.

دامنه تغییرات ارتفاع از سطح دریا
حداکثر ارتفاع3440 متر مربوط به کوه ایوب و حداقل ارتفاع1630متر در حوالی کفه گورخری می باشد.

نوع اقلیم
بطور کلی از لحاظ اقلیمی دارای تابستانهای معتدل و خشک و زمستانهای نسبتاً سرد و خشک می باشد. میانگین درجه حرارت سالانه 5/14 درجه سانتی گراد، حداکثر مطلق درجه حرارت 35 درجه سانتی گراد در ماههای تیر و مرداد و همچنین حداقل مطلق دما 18- درجه سانتی گراد در ماههای اذر و دی به وقوع می پیوندد. میزان بارندگی سالانه 135 میلیمتر گزارش شده است. جهت باد غالب جنوب بوده که برابر 297 مورد در طول سال ثبت شده و جهت باد بعدی که بیشترین وزش را داشته جهت غرب می باشد که در طول سال 255 مورد ثبت شده است.

وضعیت طبیعی( شرح اجمالی سیمای منطقه):
منطقه پیشنهادی دهج با دارا بودن سیمای کوهستانی در بخش های مرکز و جنوب و همچنین دشت های وسیع در بخش شمالی از چشم اندازهای منحصر به فردی برخوردار می باشد. در خصوص زمین شناسی منطقه لازم به ذکر است که عمده رسوبات منطقه دهج مربوط به دوران سنوزوئیک می باشد که شامل زیر دوره های پلیوسن تا پلیوستوسن می باشد. این منطقه از لحاظ سنگ شناسی شامل کنگلومرا، گرانیت سیلتستونی، گرانودیوریت و رسوبات ولکانیکی مانند داسیت و آندزیت می باشد. بقیه رسوبات مربوط به دوره ائوسن تا میوسن است که شامل نهشته های مس پورفیری، لاوای آندزیتی و آگلومرا است. شیب غالب بین 0 تا 14 درصد بوده که شامل دشت هایی همچون کفه گورخری، کفه کازه کرکشته، کفه تل گربه، کفه کازه براق، کفه خیار سونی، کفه غازی، کفه کازه سیاه و کفه آباده می باشد. در بخش مرکزی و جنوبی شیب بیش از 19 درصد به ثبت رسیده است. جهت شیب غالب منطقه شمال شرق تا شمال غرب بوده و در قسمت های جنوبی عمدتاً جنوب شرق تا جنوب غرب می باشد.

منابع بیولوژیکی( پوشش گیاهی – حیات وحش):
الف) تیپ گیاهی:
بر اساس مطالعات صورت پذیرفته در بخش کوچکی از منطقه پیشنهادی مذکور ( با تاکید بر نواحی مرکزی همچون کوه ایوب) از جمله تیپ های گیاهی شناسایی شده در منطقه می توان به درمنه- چنزوک- قیچ، درمنه- چنزوک، چنزوک- گون، درمنه- گون، درمنه- گون-کلاه قاضی، درمنه- چنزوک- ارژن اشاره داشت.

ب) درصد پوشش گیاهی:
بر اساس نقشه پوشش گیاهی منطقه 85 درصد تراکم تاج پوشش گیاهی یکساله و چند ساله بیش از 50 درصد، 5 درصد اراضی منطقه دارای تراکم تاج پوشش گیاهی یکساله و چند ساله بین 5 تا 25 درصد، 5 درصد هم تراکم تاج پوشش گیاهی مرتعی و بیرون زدگی های سنگی و 5 درصد دارای زراعت آبی و دیم و باغات می باشد( توضیح آنکه در نقشه های موجود بخش شمال غرب فاقد اطلاعات بوده که نتیجه بررسی های صحرایی تکمیل کننده اطلاعات فوق الذکر می باشد).

ج) گونه های گیاهی منطقه:
از مهمترین گونه های گیاهی منطقه دهج می توان چنزوک( Scariola piplocephalla)، درمنه             ( Artemesia sieberii)، قوسک( Amygdalus eburnea)، ارژن( Amygdalus elacagnigolia)،  درمنه کوهی     ( Artemisia aucheri)، قیچ( Zygophyllum eurypterum)، کلاه قاضی             (Acantholimon festucaeum) اشاره داشت ( سایر اطلاعات در جدول شماره 1).

گونه های جانوری منطقه
براساس بررسی های صورت پذیرفته در منطقه حضور 22 گونه پستاندار از جمله راس کل و بز(800 راس) ، قوچ و میش( 400راس)، گراز (50 راس)، آهو(30راس)، گرگ( 12 قلاده) و گورخر تا سه دهه قبل جمعیت 20 راسی از این گونه در حوزه شمالی منطقه دیده می شد. همچنین بیش از 82 گونه پرنده از جمله هوبره، زاغ بور، شاهین، بحری، عقاب شاهی و سنقر سفید در منطقه به ثبت رسیده است. شایان ذکر است جمعیت کبک منطقه در حدود6000 قطعه، هوبره 70 قطعه( عمدتاً زمستان گذران) و زاغ بور تا 15 قطعه می رسد. بزمجه بیابانی و مار شاخدار نیز از جمله خزندگان منطقه محسوب می گردند( سایر اطلاعات در جدول شماره 2).

تعداد و نوع منابع آبی
از جمله رودخانه های دائمی و فصلی مهم منطقه می توان به توران، چهار خادو، دهج، مدوار و چغوتو اشاره داشت. همچنین منطقه دارای بیش از 105 چشمه که تعداد زیادی از آنها فاقد نام بوده، سه بند و13 قنات منابع آبی بسیار مهم جهت زیست حیات وحش منطقه محسوب می گردد. همچنین ساخت آبشخورهای سه شاه، عاج بالا(2 تا)، عاج پایین، کلاته، ایوب و مرپر از جمله اقدامات اداره کل حفاظت محیط زیست استان کرمان محسوب می گردد( سایر اطلاعات در جدول شماره 3).

آثار و ابنیه تاریخی- مذهبی-فرهنگی
زیارتگاه دوازده امام واقع در بخشهای جنوبی منطقه و در مجاورت روستای باغ زردآلو در بین مردم منطقه از اهمیت خاصی بر خوردار می باشد. همچنین زیارتگاه غار ایوب در بخش های میانی منطقه و در مجاورت روستای ترکن و زاردوئیه منجر به آن شده است که در روزهای پایانی هفته و مراسم های مختلف شاهد حضور جمعیت کثیری در منطقه باشیم.

آثار و پدیده های طبیعی( آبشار-غار و …):
الف) چشم اندازهای منحصر به فرد:
کوه عاج بالا و پایین، کوه ایوب، کوه کلاته و دره توران از جمله کوههای و دره های بسیار زیبا منطقه محسوب شده که به همراه چشمه سارهای فراوان و تنوع بی نظر پوشش گیاهی می تواند باعث جذب گردشگران طبیعت گردد. همچنین غار ایوب در میان کوه ایوب و چهل خانه ای در حاشیه کلاته از دیگرجاذبه های مهم منطقه پیشنهادی دهج می باشد.

وضعیت جوامع محلی
الف) جمعیت مناطق مسکونی داخل:
بر اساس جدول پیوست در داخل و مجاور منطقه پیشنهادی 42 آبادی وجود دارد که به جز دهج کلیه آبادی ها کمتر از 15 خانوار جمعیت داشته و عمدتاً به صورت فصلی مورد استفاده قرار می گیرد. شایان ذکر است در سالهایی که منطقه دچار خشکسالی بوده بین 60 تا 70 درصد حضور مردم و در نتیجه درآمد آنها کاهش می یابد( سایر اطلاعات در جدول شماره 4).

ب) روش عمده امرار معاش جوامع:
شایان ذکر است به واسطه حداقل بودن درآمدهای حاصله از طریق باغداری و دامپروری عمده مردم منطقه به مناطق شهری کوچ نموده اند و تنها جمعیت اندی به صورت دائم در محل زندگی می نمایند که آنها نیز از طریق کشاورزی از نوع باغات و صیفی کاری، دامداری و قالی بافی امرار معاش می نمایند.

ج) میزان درآمد سالیانه افراد محلی:
بر اساس آمارهای موجود کل درآمد سالیانه از بخش کشاورزی سالیانه معادل 25/2061824 هزار ریال، بخش دامپروری96/500570 هزار ریال و قالی بافی 66/1866 هزار ریال محاسبه شده است.

د) وضعیت وابستگی جوامع محلی به منابع موجود در منطقه: جمعیت های ساکن از طریق دامپروری امورات زندگی خود را می گذرانند و صد در صد واسطه به اکوسیستم مرتعی منطقه می باشند.

ه) وضعیت آگاهی جوامع محلی از مسایل زیست محیطی:
بسیار تمایل به حفاظت از محیط طبیعی و وحوش آن دارند. لازم به ذکر است وجود بیش از 80 مخبر  و همیار محلی که در ارتباط تنگاتنگی با پرسنل محیط بانی دهج می باشند از مهمترین اهرم های حفاظتی در منطقه محسوب می شود

عوامل آسیب پذیری منطقه
حضور شکارچیان داخل استان و حتی استانهای مجاور، حضور بیش از 5000 دام در سطح منطقه که عمدتاً با چرای بیش از ظرفیت مرتع، چرای زودرس و خارج از فصل باعث به وجود آمدن خسارات غیر قابل جبران در عرصه های طبیعی می شوند. تبدیل مراتع مرغوب به دیم زارها در سنوات گذشته که باعث فرسایش شدید خاک می گردد و از طرفی متاسفانه عمدتاً رها شده می باشند. تردد فراوان مردم محلی و گردشگران در منطقه که در صورت تائید محدوده می بایستی مسیرهای گردشگری تعریف گردد. همچنین در کنار رودخانه مدوار در نزدیکی روستای لوگرد، معدن نیمه فعال تل سفید نیز وجود دارد( در نزدیکی مرز شمال شرقی). بوته کنی و قطع اشجار جهت تامین سوخت.

کمبودها و نیازها
الف) تعداد آبشخور مورد نیاز( با تعیین محل بر روی نقشه):
با توجه به غنای چشمه های منطقه نیازی به ساخت آبشخور نمی باشد.

ب) تعداد پاسگاههای مورد نیاز( با تعیین محل بر روی نقشه):
دهج در مختصات 3397790-297486 R 40 ( ساخته شده توسط خیرین).
تله پلنگ در مختصات 3389369-296773 R 40 ( اتاقک دیده بانی در دست ساخت توسط اداره کل).
خبر در مختصات 3381814-281200 R 40 ( درحال ساخته شدن توسط خیرین).
جوزم در مختصات 3378059-311204 R 40 ( در صورت ساخته شدن این پاسگاه امکان حفاظت از منطقه شکار ممنوع شهر بابک نیز فراهم خواهد شد).

ج) تعداد وسایل نقلیه مورد نیاز:
موتور سیکلت دو دستگاه (موجود دو دستگاه)
ماشین کمک دار یک دستگاه (موجود  یک دستگاه)

د) تعداد نیروی اجرایی مورد نیاز:
8 نفر( در حال حاضر 4 نیرو در منطقه مشغول به کار هستند)

ه) سایر نیازها:
بیسیم، اسلحه و سایر تجهیزات رفاهی به تعداد پاسگاههای پیشنهادی
 

سایر قابلیت های منطقه
منطقه دهج قابلیت فراهم نموده بستر پژوهش های متعدد علمی را دارا بوده و در کسب تجربه دانشجویان رشته های مختلف در ارتباط با شناسایی عملی فون، فلور، زمین شناسی و …  منطقه بسیار مفید می باشد. همچنین قرار گیری در20 کیلومتری جاده ترانزیتی تهران- یزد- کرمان – بندر عباس می تواند محل مطلوبی جهت توقف مسافران محسوب گردد. ضمناً به دلیل نوع آب و هوای منطقه و خاک خوب حتی در دوره های خشک سالی نیازی به تامین علوفه دستی جهت تغذیه وحوش نمی باشد. نکته قابل توجه در خصوص دامداری های منطقه این است که عمدتاً دام های منطقه متمرکز بوده و بسیاری ازآبادی های داخل منطقه یا فاقد سکنه و یا دارای جمعیت اندک بوده که به صورت فصلی مورد استفاده قرار می گیرند.

حد و حدود پیشنهادی
شمالاً از تلاقی جاده شاه شیری حد فاصل جاده آسفالته شمش- دهج و یزد- خبر و پس از عبور از کوه دوخارون و کفه گورخری.
شرقاً کفه کازه هزار چیلها، جاده به طرف دهج در مسیر اسلام آباد ده پایین، دهج، و در امتداد جاده آسفالته و سپس در امتداد جاده خاکی قاضی آباد به فیض آباد و فتح آباد و به سمت سیاهو در امتداد ارتفاعات تنه کوه.
جنوباً از رودخانه فصلی مدبار، دره شیخ علی، کوه بوکن بروجه و در امتداد جاده شهربابک، توران، بید آخوندی.
غرباً تل چقه، کفه آباده در امتداد جاده خاکی یزد- خبر، چاه برشک، چاه بخشی، احمد آبادی گدار سالو و کهنوئیه.