منطقه حفاظت شده سبزکوه ، چهارمحال و بختیاری

نام انگلیسی :  Sabz Kouh protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده سبزکوه

منطقه حفاظت شده سبزکوه در استان چهارمحال و بختیاری، N3145  E5054 واقع شده و مساحت آن 54291 هکتار است.
پوشش گیاهی: بلوط، گلخونک، ‌پسته وحشی، آلبالوی وحشی،‌ ارس، ‌بادام وحشی،‌ ارژن، زالزالک، ‌گرامینه، ‌لگومینوز
پستانداران: کل و بز، ‌قوچ و میش، ‌پلنگ،‌ خرس قهوه ای،‌ خوک وحشی،‌ تشی،‌ خرگوش، ‌گرگ، شغال
پرندگان: کبک دری، تیهو، پرندگان شکاری

منطقه حفاظت شده سبز کوه قبل از سال ۱۳۶۵ به صورت منطقه آزاد مورد حفاظت قرار می گرفت ولی از سال ۱۳۶۵ با بررسی و مطالعات انجام شده و به دلیل دارا بودن پتانسیل های غنی گیاهی و جانوری و توپوگرافی ویژه به صورت منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت قرار گرفت. پس از آن در سال ۱۳۶۹ و حفاظت موثر به صورت منطقه حفاظت شده به تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست رسید و در سال ۱۳۷۰ عملا با این نام مورد حفاظت قرار گرفت.

منطقه حفاظت شده سبز کوه با وسعت ۵۶۳۰۸ هکتار در فاصله ۱۵۰ کیلومتری از مرکز استان چهارمحال و بختیاری و ۳۰ کیلو متری شهر لردگان قرار دارد. این منطقه در شهرستان های بروجن، لردگان و کیار قرار دارد. بلند ترین ارتفاع منطقه مربوط به کوه هزار دره با ارتفاع ۳۸۷۰ متر و کمترین  ارتفاع ۱۱۲۰ متر از سطح دریا می باشد.

منطقه سبز کوه از نظر استقرار در اقلیم لردگان قرار دارد که این اقلیم دارای آب و هوایی نیمه مرطوب با تابستان های گرم و خشک و زمستان های سرد و همین طور میانگین بارش سالانه آن ۸۰۰-۴۰۰ میلی متر و میانگین دمای سالانه ۲/۱۴ درجه سانتی گراد می باشد و ارتفاعات سرد برفگیری را دارا می باشد.

رودخانه ونک که از پیوستن رودخانه کره بس تشکیل و از داخل منطقه عبور می کند تنها رودخانه منطقه می باشد. علاوه بر آن دو چشمه بزرگ با دبی قابل توجه همچون چشمه تنگ زندان معروف به آبشار تنگ زندان و چشمه آب سفید نیز تغذیه کننده این رودخانه می باشد. جدای از این موارد چشمه های دیگری در گوشه و کنار منطقه یافت می شود که نقش مهمی در تامین آب وحوش منطقه عهده دار هستند از جمله این چشمه ها به چشمه دره باقر، چشمه تنگ مومنائی، اشگفت یارویس، بر آفتاب، فاریاب، چشمه بنه دو، چشمه چال رو، نعل اشکنان، گردو تنگ محمد حسن، گوراب، بزدانی، خاردان، تنگ دیوان، آبیدی، سر پل، آب گوگردی، دور.ک، تنگ معدن، چشمه گچ، تنگ لاغر، پرموسیری، بنی یو، دره خشک (لاچنداری) ،شیخ احمد، چشمه زیر کمر، موسی خان، چشمه خان، چشمه غار و دهها چشمه دیگر می توان اشاره کرد.

به دلیل وجود تعدادی روستا و همچنین حضور عشایر در منطقه و به علت دسترسی به این محل ها، وجود راههای دسترسی آسفالته و خاکی در منطقه اجتناب ناپذیر می شود. به همین دلیل دسترسی به منطقه از طریق جاده آسفالته و خاکی پاسگاه برجوئی، از طریق جاده خاکی سر پیر، از طریق جاده آسفالته بروجن به لردگان، جاده آسفالته لردگان به معدن و معدن به دورک و جاده آسفالته حیدرآباد از طریق شهر ناغان و جاده خاکی وستگان از طریق روستای وستگان و جاده خاکی تنگ زندان جاده خاکی حیدر آباد به دم آب و تنگ لاغر و جاده خاکی روستای چاه گاه مسیر خواهد بود.

موقعیت جغرافیایی

منطقه حفاظت شده سبز کوه بین شهرستانهای بروجن ،لردگان و اردل واقع شده است که در سال 1365 منطقه شکار ممنوع و در سال 1369 منطقه حفاظت شده اعلام شد.منطقه مذکور در 135 کیلومتری شهرکرد واقع شده است.سیمای طبیعی منطقه کاملا کوهستانی است.حداکثر ارتفاع آن 3870 متر از سطح دریا و دارای دره های عمیق ، آبشارهای متعدد و آب و هوای متعدد و آب وهوای متنوع می باشد.

پوشش گیاهی
منطقه حفاظت شده سبز کوه منطقه ای است کوهستانی از سلسله جبال زاگرس که بسیار ناهموار بوده و مراتع آن بیشتر در بخش های مرتفع منطقه قرار دارند. بالغ بر ۲۷۲ گونه گیاهی از ۵۰ خانواده و ۱۷۴ جنس در منطقه شناسائی شده است که به واسطه شرایط توپوگرافی پوشش منطقه به قسمت های مختلف تقسیم بندی می گردد:

– گیاهان مربوط به اراضی صخره ای که معمولا فاقد پوشش گیاهی است ولی در قسمتهائی از آن به طور پراکنده گونه هائی از Astragalus و daphne mucronata  دیده میشود.

– گیاهان مربوط به اراضی کوهستانی که با خاک های کم عمق، شیب تند و ارتفاع زیاد به همراه سرمای طولانی می باشد و گونه هایی چون گون گزی، گون کتیرایی و گندمیان چند ساله را شامل می شود.

– گیاهان اراضی دامنه ای و کوهپایه ای که گیاهانی چون
زالزالک، بادام، گوش بره، ارس، کیکم ، گون، دافنه شن

-گیاهان مربوط به اراضی تپه ای و واریزه ای با گونه های غالب Cirsium bractosum-noaea mucronata – bromus tomentellus

– گیاهان مربوط به اراضی جنگلی که از جنگل بلوط پوشیده شده است و گونه غالب آن  Olea europaea – Pistacia khinjuck –Quercus   branti می باشد.

گونه های جانوری
پوشش گیاهی متنوع منطقه حفاظت شده سبز کوه: به نوبه خود زیستگاههای مختلفی را برای انواع جانوران وحشی در کنار توپوگرافی، اقلیم و منابع آبی فراهم ساخته که حدود ۲۴ گونه پستاندار، ۲۱ گونه خزنده، ۴ گونه دوزیست و ۱۲ گونه ماهی را در خود جای داده است.  این در حالی است که تعداد این گونه ها از این میزان هم بیشتر است که با توجه به شرایط سخت طبیعی منطقه تنها گونه های برجسته قابل شناسایی بوده است.

گونه هایی چون: انواع چکاوک، انواع گنجشک ها، کل و بز، پلنگ، گربه وحشی، جغد کوچک، کفتار، هدهد، راسو، کبوتر چاهی، رودک، کبوتر کوهپایه ای، خرس قهوه ای، کبک، سنجاب ایرانی، کبک دری، روباه، تیهو، شغال، دلیجه، پایکا، عقاب طلائی، خفاش ها، جی جاق، تشی، سارگپه، شنگ، کلاغ ابلق، خارپشت، زاغی، گراز، کلاغ نوک قرمز، خرگوش، کلاغ نوک زرد، گرگ، مار جعفری، مار پلنگی، انواع مارمولک، انواع لاک پشت، مار قیطانی، شترمار، افعی، تیر مار در منطقه حفاظت شده سبز کوه زیست می کنند.

اهمیت منطقه از لحاظ گردشگری
این منطق به دلیل شرایط تقریبا طبیعی خود و برخورداری از تنوع زیستگاهی جانوری و گیاهیفدارای ارزشهای پزو هشی زیاددر زمسنه های مختلف و دارای ارزشهای اقتصادی زیاد از دیدگاه گردشگری است

از نقاط دیدنی و گردشگری این منطقه می توان به چشمه تنگ زیدان و آبشار آن با ارتفاع بیش از یکصد متر ،روستای دورک شاپوری ،باغات انبوه انار،روستا و امامزاده سرپیر فرود خانه های دوپلان و کره بس و نیز محل تلاقی این دو رودخانه در نزدیکی روستای معدن اشاره کرد

ضمنا آبشار دره عشق با ارتفاع بیش از یکصد متر که بین روستاهای دورک شاپوری و دره عشق در مرز دو منطقه حفاظت شده سبزکوه و جنگلی هلن واقع شده است . به اعتقاد بسیاری از گردشگران این آبشار و چشم انداز آن یکی از زیبا ترین جاذبه های طبیعی ایران می باشد.

منطقه حفاظت شده سبزکوه منطقه‌ای کوهستانی است و به لحاظ تغییرات ارتفاعی زیاد در این منطقه مناظر زیبا و چشم‌اندازهای بدیعی را بوجود آورده است. چشم‌اندازهای بدیع و بکر از کوهستانهای پرشیب و صخره‌ای و رخنمون‌های سنگی، مراتع و جنگلهای با تراکم مختلف و مناظر آبی موجود در منطقه، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند و آرامش را برای بازدیدکنندگان و علاقمندان به طبیعت به ارمغان مــی‌آورد. بعلت کوهستانی بودن منطقه آبشارها و غارهای متعددی در این منطقه بوجود آمده است. آبشارهای متعددی که هم ارتفاع قابل توجهی دارند و هم آب قابل توجهی از آنها سرازیر می‌شود مانند: آبشار قزل و یا آبشار کردی سبزکوه که مسیر این آبشار از طریق کره‌بس است. ارتفاع آن بسیار بلند و منظره آن بسیار دیدنی و جالب است. آبشار دره عشق هرچند در منطقه هلن واقع گردیده است لیکن به دلیل همجواری آن با منطقه سبزکوه از ویژگی خاص برخوردار است چرا که محل استقرار و بازدید از این محل در منطقه سبز کوه قراردارد و ارتفاع آن به حدود بیش از ۱۰۰ متر می‌رسد، از دل کوه با سرعت زیادی بیرون می‌جهد. نکته جالب توجه این است که آب این آبشار مانند آبشارهای دیگر خارج نمی‌شود بلکه از دل کوه مانند چاهی بیرون می‌جهد. این آبشار بین دو روستای دره عشق و دورک شاهپوری معروف به دورک اناری قرار دارد. اطراف آن باغهای انار وجود دارد و محیط زیبایی را بوجود آورده است.

آبشار تنگ زندان: این آبشار نیز با ارتفاعی بیش از صد متر در ارتفاعات هزار دره واقع است. دسترسی به این آبشار بسیار زیبا تنها برای افراد آشنا با فنون کوهنوردی و صخره نوردی میسر است که هیجان بازدید آن را دو چندان می کند.

رودخانه نمک: این رودخانه فصلی با برخورداری از املاح بالا در طول مسیر چند کیلومتری خود حاشیه ای سفید از املاح نمک را در اطراف خود به جای می گذارد که گاهی به تشکیل توده های بزرگی از نمک به اشکال بسیار زیبا و شبیه مرجان های دریایی می انجامد. مردم محلی از این املاح در پخت و پز خود استفاده کرده و آن را دارای خواص درمانی می دانند. رودخانه نمک در مسیر روستای معدن از سمت ارمند قرار دارد.

رودخانه کره بس: که با برخورداری از آب فراوان در طول منطقه سبزکوه جریان دارد، در طی مسیر خود مناظری بدیع و دیدنی به وجود می آورد و از جمله مناظر مهم منطقه که می تواند محور اصلی جذب بازدید کننده قرار گیرد محسوب می شود.

جنگلهای بلوط: این جنگلها که بسته به میزان بهره برداری صورت گرفته از آنها از تراکم متفاوتی برخوردارند، تقریبا در بیش از ۱۵ درصد اراضی منطقه سبزکوه قابل روئیت می باشند. جنگلهای پراکنده واقع در حاشیه رودخانه کره بس از روستای معدن تا دورک از جمله زیباترین چشم اندازهای منطقه سبزکوه به شمار می آیند. جنگلهای بلوط حاشیه جاده آلونی، چاه گاه، آب چنار، ارمند واقع در مرز منطقه نیز سیمای جنگلی زاگرس را به نمایش می گذارند.

جنگلهای توام بنه و ارس: در بخش کوچکی از حاشیه شمالی منطقه در ضلع شمالی جاده خاکی چهارطاق تا حیدرآباد جنگل هایی از ارس و بنه به صورت پراکنده خود نمایی می کند که به علت قرق بودن به واسطه طرح جنگلداری چهارطاق زیر نظر اداره منابع طبیعی از پوشش خوبی برخوردار بوده و منـاظری فوق العاده که هر رهگذری را به تحسین خالق آن وا می دارد را ارائه می دهد.

خوشبختانه در داخل منطقه هیچگونه شهر و یا روستایی وجود ندارد ولی در اطراف منطقه و در حاشیه آن روستاهایی وجود دارد که منطقه از آن متاثر خواهد شد. از جمله این روستاها دورک، دره عشق، دره یاس، دره بید، آبشاران علیا، آبشاران سفلی، برنجگان، معدن، فارسون، جغد، دشتیه، دم آب، حیدر آباد، فرخور، چهار طاق، وستگان، چهراز، جغدان، مرادان، کلاموئی، چاگاه، آب چنار، ارمند بالا و ارمند پائین را می توان نام برد که تعدادی از آنها همجوار منطقه بوده و تعدادی دیگر با فاصله از منطقه قرار دارند.

حفاظت فیزیکی منطقه به واسطه حضور شبانه روزی مامورین محیط بان در منطقه با سه پاسگاه محیط بانی برجوئی، معدن و چهارطاق صورت می پذیرد.