منطقه حفاظت شده مارز

نام انگلیسی :  Marez protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده مارز

به واسطه قرار گیری یکی از بزرگترین دالانهای مهاجرتی هوبره ها در فصول پاییز و زمستان در منطقه مذکور و از سوی دیگر افزایش میزان تخلفات مربوط به زنده گیری هوبره توسط افراد سودجو و بخصوص قوش بازان غیر مجاز همواره منطقه توسط واحد گشت و کنترل اداره حفاظت محیط زیست کهنوج و واحد گشت سیار اداره کل مورد بررسی قرار می گیرد. مضافاً در منطقه به دلیل حضور همیاران محیط زیست در چند سال اخیر خطر شکار غیر مجاز به حداقل خود رسیده است.

 

موقعیت جغرافیایی( عوارض و منابع فیزیکی، آدرس موقعیت جغرافیایی نسبت به شهر – روستا)
این منطقه از N2705 تا N2723 عرض شمالی و E5755 تا E5824 طول شرقی از نصف النهارگرینویچ قرار گرفته است. این منطقه در430 کیلومتر ی جنوب مرکز استان و در 20 کیلومتری شرق شهرستان قلعه گنج واقع شده است.

 

وسعت منطقه
193456 هکتار

 

دامنه تغییرات ارتفاع از سطح دریا
حداکثر ارتفاع1440 متر بین کوه کم سفید و توریگان و حداقل ارتفاع 400 متر در حوالی چاه میرزا و چاه تمگران می باشد.

 

نوع اقلیم
آب و هوای این منطقه تحت تاثیر عوامل طبیعی و محیطی ثابت و همچنین عوامل جوی و تغییرات فصلی می باشد به دلیل قرار گرفتن این منطقه در محدوده پر فشار حاره ای دمای منطقه اکثراً نسبت به محدوده پر فشار دچار تغییر شده به نحوی که در تابستان، محدوده پر فشار در ایجاد فرونشینی در منطقه اثر گذاشته و از ایجاد و نفوذ ابر و توده های هوایی مرطوب تا حدی به این منطقه جلوگیری می کند. در فصل زمستان قلمرو پر فشار جنب حاره ای خلیج فارس و دریای عمان شرایط لازم را جهت نفوذ توده های مرطوب غربی مهیا می کند، بنابراین تمایل تابش خورشید و نفوذ توده های هوایی مرطوب سبب نزول درجه حرارت در منطقه می گردد.

 

بر اساس نقشه پهنه بندی اقلیمی استان کرمان، محدوده های دشتی اقلیم بری شدید، خیلی خشک و گرم تا معتدل بوده و در بخش های کوهستانی اقلیم بری، خشک، گرم تا خنک حاکم می باشد. از برسی وضعیت ر‍یم حرارتی این منطقه چنین مشخص می باشد که درجه حرارت هوا در گرمترین روزهای سال( تیرماه) به بیش از 47 درجه سانتی گراد و حتی در بعضی نقاط این محدوده به 50 درجه سانتی گراد می رسد، از طرفی ماههای دی و بهمن یعنی سردترین روزهای سال درجه هوا به کمتر از 4 درجه می رسد. شایان ذکر است میانگین درجه حرارت منطقه نیز از 12 تا 40 درجه سانتی گراد در نوسان است. همچنین حداکثر بارندگی ماهانه در منطقه در ماههای دی و بهمن بوده که 97.9 میلی متر و حداقل آن در مهر ماه می باشد که میزان آن 4/0 میلی متر     می باشد. لازم به توضیح است منشاء اصلی ریزشهای جوی منطقه جریانهای مرطوبی است که همراه مراکز کم فشار از اوایل آبان تا اواخر اردیبهشت وارد منطقه می شود و به ر‍یم مدیترانه ای موسوم است بر خلاف اکثر نقاط فلات داخلی کشور که مشخصات تیپ ر‍یم بارش مدیترانه ای است به لحاظ منشاء جریانهای مونسون، فصل تابستان نیز دارای بارندگی است که هر چند گاه یکبار منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد، اما مقدار باران حاصل از این جریان زیاد نمی باشد. بیشترین مقدار بارندگی در فصل تابستان بوده که میزان آن 6/83 میلی متر می باشد و کمترین بارندگی نیز در همین فصل بوده که میزان ان 17 میلی متر می باشد. جهت باد غالب منطقه جنوب غرب و در درجات بعدی باد غربی می باشد.

 

تشریح وضعیت طبیعی( شرح اجمالی سیمای منطقه)
منطقه پیشنهادی مارز در حوزه آبریز جازموریان واقع شده است. در این حوزه در پایین دست آن دشت معرف جاموریان وجود دارد که در سالهای پر آبی در کنار تالابهای هامون در استان سیستان و بلوچستان جزو تالابهای بسیار با اهمیت برای پرندگان مهاجر آبی می باشد. بخش های کوهستانی آن نیز در محدوده رشته کوههای بشاگرد- جبال بارز واقع بوده که به واسطه توپوگرافی و حاکم شدن شرایط اقلیمی وی‍‍ژ‍ه،  منجر به ظهور انواع زیستگاهها و در نتیجه استقرار فلور و فون در خاصی شده است. در ارتباط با زمین شناسی منطقه قابل ذکر است که 50 درصد رسوبات در ارتباط با دوره ترشیری تا پالئوژن می باشدکه شامل زیر دوره ائوسن – الیگوسن فوقانی و حاوی زون مکران، پیروکلاستیک ها، لاوا و فلش های رنگی می باشد. 35 درصد دوره پلیوستوسن- هلوسن را شامل شده که اغلب شامل بادبزنی های آبرفتی و سنگ آهک می باشد. 15 درصد مربوط به دوره ژوراسیک فوقانی بوده که پیلولاوا، دایکهای بازالتی، آندزیت های حفره دار و سیلت ها را شامل می شود. جهت منطقه در بخش های شمالی- شمال شرق تا شمال غرب بوده و در بخش های جنوبی و کوهستانی جهت جنوب شرق تا جنوب غرب می باشد. شیب زمین بیش از 80 درصد منطقه بین 0 تا 14 درصد بوده و 20 درصد باقی مانده بین 14 تا 38 درصد می باشد.

 

منابع بیولوژیکی( پوشش گیاهی – حیات وحش):
الف) تیپ گیاهی:
بر اساس مطالعات صورت پذیرفته در حوزه بشاگرد پوشش گیاهی چیره در منطقه پیشنهادی که در زیر مجموعه حوزه مذکور قرار دارد تقریباً به طور کامل متعلق به منطقه رویش نوبو- سندین بوده و شامل رویش های خشکی پسند درخچه ای همراه با گیاهان یکساله کوتاه عمر و فصلی است و گیاهان علفی دایمی به صورت محدود و کم و غالباً در ارتفاعات و یا حاشیه رودخانه های دایمی دیده می شوند. در بستر رودخانه ها و دره های باز بیشه های از درختان و درختچه های مختلف نواحی گرمسیری تشگیل شده است که گاه به صورت کم و بیش خالص یا به صورت مخلوط روئیده اند. این توده ها شامل داز، کنار، کهور، گز، شیشم، خرزهره، سریم، استبرق و گاهی زیتون وحشی است. گونه اخیر همراه با انجیر کوهی، کسور، بادام کوهی و ناترک غالباً در دره های سنگلاخی شیب دار و کوهستانی می رویند.

 

ب) درصد پوشش گیاهی:
50 درصد اراضی مرتعی با تراکم تاج پوشش گیاهان یک ساله و چند ساله بین 25 تا 50 درصد، 45 درصد اراضی با تراکم تاج پوشش گیاهان مرتعی و بیرون زدگی سنگی، 5 درصد بستر رودخانه های فصلی.
گونه های گیاهی منطقه:
از جمله گونه ها می توان به کنار (Ziziphus nummularia)، کهور(Prozopis cineraria)، خرزهره(Nerium indicum)، انجیر وحشی(Ficus johannis)، داز(Nannorhps ritchiana)، زیتون وحشی(Olea aucheri) ، گز روغن یا گز رخ (Moringa arborea)اشاره داشت.

گونه های جانوری منطقه
بر اساس پ‍ژوهش های فراوان صورت پذیرفته به کمک ردیاب های ماهواره ای، دشت های شمالی منطقه پیشنهادی مارز بعنوان بخش بسیار مهمی از دالان های پروازی هوبره محسوب می شود. شرایط توپوگرافی و اقلیمی منطقه علاوه بر حضور انواع گیاهان خاص همچون کنار، کهور، خرزهره، خرما، داز ، باعث زیست جانورانی همچون خرس سیاه، خدنگ کوچک، سبزقبای هندی و … شده است.

 

تعداد و نوع منابع آبی
در منطقه پیشنهادی مارز رودخانه های دائمی و فصلی همچون گشمیران، گوانیسکن، پتورون، آورتین( سم سیلی)، بنگروشه کمان، گوجک، گریشک وجود داشته و در بخش های کوهستانی چشمه ها ی متعددی وجود دارد که فهرست برخی از آنها در جدول شماره 3 ارائه شده است. ضمناً به واسطه شرایط توپوگرافی و اقلیمی منطقه در تابستانها شاهد بارش رگبارهای پراکنده بوده که در تامین آب رودخانه ها ذکر شده نقش بسیار موثری را دارد. چشمه آب گرم مامانک نیز از چشمه های معروف منطقه محسوب می گردد.

 

وجود آثار و ابنیه تاریخی- مذهبی-فرهنگی
تپه کلات مالک در حوالی چاه داد خدا یکی از جاذبه های حوالی منطقه محسوب می گردد. وجود زیارتگاه حضرت ابوالفضل (ع) در حوالی دهستان مارز که دارای ساختمانی با سقف گنبدی شکل می باشد. همچنین زیارتگاه های پیرپشتان و تی گو کن در حوالی روستای بنگرون. وجود سنگ نوشته ها و نقاشی های قبل از اسلام در حوالی تخت شاهو، بند گرگی و قبرستانهای پراکنده متعلق به قبل از اسلام در سطح منطقه ، وجود سکونت گاهها، قلعه ها، کانال های ساخته شده از سارج و همچنین تونل های فراوان حد فاصل قلعه ها و رودخانه های منطقه، وجود آثار مربوط به کشاورزی در قبل اسلام در حوالی روستای سم سیلی، اکتشاف آثار باستانی متعدد به چند صد قرن گذشته از دیگر پتانسیل های منطقه پیشنهادی مارز می باشد.

وجود آثار و پدیده های طبیعی( آبشار-غار و …)
الف) چشم اندازهای منحصر به فرد:
آبگرم مامانک در مختصات 2987747 602253R  40 که در مجاورت جاده آسفالته کشمیران – چاه لک، ساخت مجموعه های مسکونی به شکل های دوار( توپ) و بیضوی( لحر) با شاخه های خرما و برگ داز، چشم اندازهای منحصر به فرد حاصل شده از میوه داز در فصل تابستان از جمله جاذبه های گردشگری منطقه محسوب می گردد.

 

وضعیت جوامع محلی
الف) جمعیت مناطق مسکونی داخل:
با توجه به وجود جوامع محلی نیمه متراکم در بخش شمالی منطقه پیشنهادی مارز جهت تعیین محدوده از جاده آسفالته قلعه گنج – رمشک سه کیلومتر به سمت داخل آمده که خوشبختانه کلیه ابادی های بیش از 20 خانوار همچون سلیمانیه در در حاشیه قرار گرفته و از طرفی سعی گردید اکثر باغات کشاورزی نیز به خارج از مرز مورد نظر منتقل گردید. در داخل محدوده نیز آبادی های نیمه دائم و کمتر از 20 خانورا به شرح جدول شماره 4 به ثبت رسیده است.

 

ب) روش عمده امرار معاش جوامع:
عمدتاً مردم منطقه از طرق زراعت( غلات، حبوبات، نباتات صنعتی و سبزیجات غده ای)، باغداری( خرما، مرکبات، دامداری، کارگری و صنایع دستی( حصیر بافی) امرار معاش می کنند.

 

ج) میزان درآمد سالیانه افراد محلی:

 

د) وضعیت وابستگی جوامع محلی به منابع موجود در منطقه:
آبادی های داخل منطقه که عمدتاً از تعداد خانور کمی هم برخوردار می باشند در ساخت صنایع دستی خود صد درصد وابسته به گیاه داز می باشند. همچنین در ساخت منازل مسکونی خود نیز وابستگی کامل به درخت خرما دارند. چرای احشام از گیاهان علوفه ای منطقه توسط آبادی های حاشیه منطقه( لازم به ذکر است تعداد دام های اهلی متعلق به آبادی های داخل منطقه از 500 راس تجاوز نمی کند.

 

ه) وضعیت آگاهی جوامع محلی از مسایل زیست محیطی:
با توجه به حضور چندین همیار محیط زیست در سطح منطقه و همچنین حساسیت های به وجود آمده در خصوص شکار غیر مجاز پرندگان ( بخصوص هوبره) و سایر جانوران مردم از آگاهی نسبی به مسائل محیط زیست و حفاظت از گیاهان وجانوران برخوردار می باشند.

 

عوامل آسیب پذیری منطقه
حضور 5000 دام در نواحی پیرامونی منطقه. البته ذکر این نکته ضروریست که دامداران در سالهای خشک و بی آبی به نواحی کوهستانی هجوم می آورند که علاوه بر تخریب شدید پوشش گیاهی منحصر به فرد منطقه در افزایش سرعت فرسایش خاک نیز بسیار اثر گذار می باشند. حضوص غیر قانونی قوشبازان خارجی، زنده گیری چهارپایان بخصوص جبیر در سنین پایین جهت نگهداری در باغات و یا فروش آن  یکی از تهدیدات جدی حیات وحش منطقه محسوب می گردد.

 

کمبودها و نیازها
الف) تعداد آبشخور مورد نیاز( با تعیین محل بر روی نقشه):
به واسطه وجود رودخانه های دائمی، چشمه های متعدد و شرایط اقلیمی منطقه در نواحی کوهستانی به هیچ وجه کمبود آب برای حیات وحش دیده نمی شود. شایان ذکر است احداث سه آبشخور در نواحی دشتی می تواند گام مهمی جهت جلوگیری جابجایی روزانه حیات وحش به سمت آبادی های مجاور منطقه گردد( مکان یابی آن نیاز به بررسی های کارشناسی دقیق تر دارد).

 

ب) تعداد پاسگاههای مورد نیاز( با تعیین محل بر روی نقشه):
چاه دادخدا در مختصات 3019613-623049 R 40
جتو در مختصات 3001793-604111 R 40
چاه المهدین در مختصات 2990685-644071 R 40

 

ج) تعداد وسایل نقلیه مورد نیاز:
ماشین کمک دار یک دستگاه
موتور سیکلت سه دستگاه

 

د) تعداد نیروی اجرایی مورد نیاز:
6 نفر

 

ه) سایر نیازها:
بیسیم، اسلحه و سایر تجهیزات رفاهی به تعداد پاسگاههای پیشنهادی

 

سایر قابلیت های منطقه
وجود چشم اندازهای منحصر بفرد در طول رودخانه های دائمی منطقه، خروج بخارات آتشفشانی در برخی از قله های منطقه، قرار گیری در مسیر مهاجرت خرس سیاه از غرب به ارتفاعات شهرستان نیک شهر و از شرق به ادامه رشته کوه جبال بارز تا حوزه شهرستان جیرفت، کمک در حفظ و معرفی روش های سنتی زندگی و امرار معاش همچون حصیر بافی، کلیه صنایع دستی ساخته شده از گیاه داز و وجود منازل مسکونی بسیار زیبا ساخته شده از شاخه های خرما و برگ داز، وجود آب و هوای مدیترانه ای که می تواند در جذب توریسم بسیار موثر باشد.

 

حد و حدود پیشنهادی
شمالاً در امتداد جاده چاه لک به سولان( با حذف کلیه آبادی ها و اراضی کشاورزی مجاور جاده) که از آبادی ها و اراضی کشاورزی چاه لک، چاه زنگی، چاه عید، چاه زهید، عباس آباد، تمگران، چاه میرزا، چاه رضا، مراد آباد، جهاد آباد، چاه دادخدا، کلات مالک، ریگ آباد، سلیمانیه تا حوالی سولان.
شرقاً در حوالی آبادی سولان شروع و از روی جاده خاکی به آبادی سم سیلی و سپس در امتداد رودخانه فصلی پتورون تا آبادی قدمگاه پیرکیمیدی.
جنوباً از رودخانه فصلی پتورون شروع و با گذشتن از حاشیه کوههای ناخدا و سیاه به آبادی دهندران می رسد و سپس در امتداد رودخانه فصلی آورتین، از آبادی های آورتین و چاه کر عبور می نماید. در ادامه مسیر از حاشیه کوههای آورتین، بن کوه، تی گهکن عبور و به چشمه آبگرم مامانک بر روی جاده آسفالته کشمیران – چاه لک ختم می گردد.
غرباً در امتداد جاده آسفالته کشمیران چاه لک، طی عبور از آبادی های گزهک و چاه لک