منطقه حفاظت شده ورجین، تهران

نام انگلیسی :  Varjin protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده ورجین

منطقه حفاظت شده ورجین در موقعیت جغرافیایی N3050 E5133 در استان تهران واقع است. منطقه حفاظت شده ورجین واقع در شمال شرقی  استان تهران ، و در شهرستان شمیرانات واقع شده است که در حدود 27436/22 هکتار وسعت دارد . و دارای پوشش گیاهی و جانوری متنوعی می باشد .برای ورود به این منطقه دو مسیر وجود دارد که راه اول بدون اخذ مجوز و مسیری کوهستانی برای کوه نوردان می باشد.  و راه دوم اخذ مجوز از محیط زیست می باشد که مسیر آن از ورودی اصلی منطقه حفاظت شده شروع می شود که بیشتر برای مشاهده و عکاسی از حیوانات کاربرد دارد . از جمله مسیر های فرعی برای ورود به این منطقه می توان مسیر امامه و گرمابدر را اشاره نمود .لازم بذکر است ارتقاع قله ی ورجین حدود 3000 متر ( 2980 متر ) می باشد .

از نظر زیست حیات وحش  : از جمله مهمترین جانداران این منطقه میتوان به کل و بز و قوچ و میش البرز اشاره نمود . همچنین این منطقه زیستگاه جاندارانی همچون گراز و پلنگ و خرس قهوه ای و گرگ می باشد که گاها از اطراف گرمابدر به این منطقه می آیند ولی در گذشته زیست گاه اصلی این جانداران بوده است و به وفور پراکندگی داشتند ، در این جا بد نیست که علت کم شدن و مهاجرت این جانداران را برایتان شرح دهم .

ناصر الدین شاه در سفر نامه ی مازندران خود چنین می نویسد :

چهارشنبه 21 شعبان 1292 ه.ق به اقدسیه رفتیم که یکی از قصر های ییلاقی سلطنتی است . سه شب  آنجا ماندیم روز شنبه 24 شعبان از گردنه ی تل هرز به سمت اوشان رفتیم در بالای گردنه تله هرز ( اطراف سوهانک کنونی ) دوربین انداختیم به کوه ورجین یک دسته قریب هزار پانصد قوچ به نظر آمد و آنها را شمارش نمودیم .

هم اکنون که این مقاله را می خوانید تعداد قوچ ها ( یک دسته ) کمتر از میزان فوق ذکر است و با توجه به اینکه قوچ ها غذای اصلی حیواناتی چون پلنگ است در صورت کم شدن غذا ،  پلنگ ها به مناطق دیگری مهاجرت می نمایند . 

اگر بخواهیم کمی در مورد مشکلات این منطقه زیبا نگارش کنیم میتوانیم به تنوع نژادی کم ، میان کل و بز ها و قوچ و میش ها در این منطقه اشاره کنیم .

اما از لحاظ تنوع ژنی :

در صورتی یک منطقه دارای حیات وحش ، با تنوع نژادی بالا تشکیل می شود که حیوانات آن منطقه با حیوانات دیگر مناطق اطراف خود  آمیزش داشته باشند ، در مورد ورجین می توان گفت چون کل و بز ها و قوچ میش ها در این منطقه با کل و بز ها یا قوچ میش های مناطقی چون  جاجرود ، لار ، سرخه حصار در گذشته آمیزش داشته اند در گذشته دارای تنوع نژادی بالایی بودند ولی اکنون با احداث بزرگراه ها و جاده ها مسیر ارتباطی میان این مناطق بسته گشته و حیوانات دیگر توان مهاجرت را ندارند ( به منظور جفت گیری ) ، بنابر این در فصل جفت گیری با هم خانواده خود جفت گیری می نمایند و این به مرور زمان سبب نابودی حیوانات و تنوع ژنی آنها می شود .

از نظر زیست پرندگان : کور کور سیاه ، کرکس و قرقی سارگپه معمولی و سارگپه پا بلند ، دلیجه ، کبک ، کبک دری ، جغد کوچک و جغد شاخدار هم از مهمترین پرندگان این منطقه به شمار می روند .

از نظر زیست گیاهی :  گیاهان دارویی متعدد در کوهستان های کشور عزیز مان کم نیست در این منطقه هم گیاهان دارویی نظیر یونجه زرد و پنیرک و زالزالک زرد، شکر تیغال ، ریواس ، بابونه گاوی ، کاکوتی کوهی و …… می باشد .

تاریخچه

این منطقه قبل از پیروزی انقلاب یکی از شکارگاههای سلطنتی بوده¬که درسال 1358 به سازمان حفاظت محیط زیست واگذار و درسال 1361 براساس مصوبه شورایعالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی و در روزنامه رسمی منتشر گردید. موقعیت جغرافیایی :  منطقه حفاظت شده ورجین در 15کیلومتری شمال شرقی ، دامنه های جنوبی البرز مرکزی و در جوار شهرتهران با مساحتی درحدود27000 هکتار قرار گرفته که از بارزترین زیستگاههای بینابینی نقاط ارتفاعی با دامنه-های متصل به اراضی دشتی می باشد. متوسط دما و بارندگی سالیانه 5 درجه سانتیگراد و700 میلیمتر ، منطقه را دارای اقلیم های مدیترانه ای گرم و نیمه مرطوب معتدل نموده است. چهره عمومی پوشش¬گیاهی غالب منطقه را گندمیان و لگوم¬های دائمی از جمله گونها تشکیل می دهند و در ارتفاعات نیز تک درختهای ارس ، بنه و زالزالک  قابل مشاهده اند. در منطقه حفاظت شده ورجین مجموعاً تعداد 168 گونه جانور وحشی در رده پستانداران ، پرندگان ،خزندگان، دوزیستان و ماهیها شناسایی شده است.

دسترسی

برای رسیدن به محیط بانی گلندوک (Galandowak) در محدوده منطقه حفاظت شده ورجین، باید راهی لواسان شوید و پس از عبور از دو راهی کند (Kond)، محیط بانی را در کنار جاده می بینید.

این منطقه قبل از پیروزی انقلاب یکی از شکارگاههای سلطنتی و به صورت قرق سلطنتی حفاظت می شده که در سال 1358 به سازمان  حفاظت محیط زیست  واگذار  و در سال 1361 بر اساس مصوبه شورایعالی حفاظت  محیط زیست بعنوان منطقه حفاظت شده معرفی و با مساحت 26907 هکتار تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران قرار گرفت.

موقعیت جغرافیایی
این محدوده در محدوده جغرافیائی ¢31-°51 تا ¢44-°51 طول شرقی و ¢49-°35 تا ¢01-°36 عرض شمالی، در شمال شرق تهران واقع گردیده است.

وضعیت توپوگرافی
منطقه حفاظت شده ورجین دارای سیمایی کوهستانی بوده و حداکثر ارتفاع آن در داخل منطقه 3930، حداقل آن 1560 و ارتفاع متوسط آن 2664 متر محاسبه گردیده است و بیشترین وسعت ا زنظر طبقهبندی ارتفاعی با قریب 7/18 کیلومترمربع مساحت (حدود 7 درصد از کل مساحت منطقه)، مربوط به طبقه ارتفاعی  2300-2200 متر  میباشد. شیب خالص رودخانه جاجرود (در داخل منطقه حفاظت شده) 8/3 درصد و شیب متوسط حوضه آن 4/57 درصد محاسبه شده است. از نظر طبقهبندی شیب بیشترین مساحت را در داخل منطقه محدوده شیب 65-30 درصد اشغال نموده است که بالغ بر 146 کیلومتر مربع میباشد.

پوشش گیاهی
چهره عمومی پوشش گیاهی این منطقه را گندمیان و گونها تشکیل می دهند و در محدوده جغرافیایی کمی از ارتفاعات جنوب غرب و غرب آن نیز تک درختهای ارس(سرو کوهی) و جامعه درختچه ای بادام تلخ    (بادام کوهی)قابل مشاهده است. از نظر تنوع گونه ای این منطقه نسبتأ غنی می باشد لیکن عناصر شرکت کننده در جوامع و رویشهای غالب آن محدوده به گیاهان ارتفاع پسند و گیاهانی است که اغلب روی شیبی تند قابلیت استقرار دارند و از نظر حفظ ذخایر ژنتیکی دارای اهمیت خاصی می باشند بطوریکه این منطقه در برگیرنده 32 گونه از گیاهان انحصاری ایران است و از مهمترین گونه های گیاهی این منطقه می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
زرشک، گل گاوزبان، بومادران، درمنه کوهی، گل گندم، کنگر، شکر تیغال، شنگ بابویه، پیچک صحرائی، خاکشیر تلخ، ارمک(ریش بز)، پونه، مریم گلی، چای کوهی، لاله کوهی، جغجغک، ختمی، پنیرک و …

حیات وحش و آبزیان
محدوده امن این منطقه به دلیل شرایط خاص توپوگرافیک و آب و هوایی پر تراکم ترین جمعیت قوچ و میش را دارا می باشد و می توان انواع زیر گونه های قوچ و میش در سطح استان را در این منطقه مشاهده نمود.
از گونه های حیات وحش منطقه می توان به  گونه های زیر اشاره نمود :
پستانداران : قوچ و میش البرز مرکزی، کل و بز، پلنگ، خرس قهوه ای، گراز، گرگ، خرگوش، تشی، گربه وحشی، سیاه گوش، شغال، روباه، راسو، سمور، شنگ و کفتار.
پرندگان : پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی همانند حواصیل، خوتکا، اردک سرسبز، آبچیلیک، کاکائی، پرندگان شکاری خانواده عقابها و شاهین ها، کبک دری، کبک معمولی و بلدرچین.

. خزندگان   : لاک پشت مهمیزدار، مارآبی، مار آتشی، مار جعفری، گرگ مار، افعی پلنگی، گرزه مار، افعی البرزی و آگاما.
دوزیستان : قورباغه، وزغ و قورباغه درختی.
ماهیها   : قزل آلای خال قرمز، سیاه ماهی، عروس ماهی وزرده پر یا زردک.

جاذبه های اکوتوریستی
این منطقه یکی از زیباترین و پرجاذبه ترین مناطق در کنار کلان شهر تهرن به شمار می آید.آب و هوای دلنشین، فون و فلور غنی و زیبا ، رودخانه های پر آب ، چشمه ها ، ارتفاعات سر سبز از جمله جاذبه ها و چشم اندازهای طبیعی این منطقه به شمار می روند.
وضعیت عمومی اقتصادی و اجتماعی :
مراتع منطقه توسط دو گروه بهره‌بردار مورد استفاده قرارمی‌گیرد. بهره‌برداران روستایی معمولاً از اواسط بهار تا اوایل مهرماه دامهای خود را در مراتع حریم روستاهای خویش نگهداری می‌کنند. این گروه از بهره‌برداران فاقد پروانه چرای انفرادی بوده و معمولاً پروانه چرای دامهای این بهره‌برداران بصورت گروهی و یا به اسم شورای اسلامی روستا صادر شده ‌است.
اما دامداران هر روستا، مراتع متعلق به اعضای گروه یا روستا را بین خود تقسیم کرده‌اند. هریک تا سه بهره‌بردار دارای سامان عرفی خاص هستند که این حد و مرز منحصراً توسط خودشان به رسمیت شناخته می‌شود و از نظر قوانین و مقررات موجود مراتع در تملک دولت و حق انتفاع از آن متعلق به کلیه اهالی روستا می‌باشد.
برخی از روستائیان که دارای مراتع بیش از نیاز دام‌های خود می‌باشند، آنها را به دامداران عشایری اجاره می‌دهند. عشایر کوچنده در یکدوره یکصد روزه (ازاواخر خرداد ماه تا اوایل مهرماه هر سال) از این منطقه به عنوان ییلاق استفاده می نمایند.
اگرچه اداره امور این منطقه به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است، اما اهالی دارای حقوق قانونی و عرفی پیرامون اراضی این منطقه هستند . این حقوق شامل مساکن و حریم آنها و اراضی زراعی و باغات می‌باشد و ضمناً تمامی مراتع منطقه در چهارچوب پروانه‌های چرای دام به شورای اسلامی و روستاهای منطقه و یا عشایر کوچنده دامدار محول گردیده ‌است.
لذا بخش قابل توجهی از عرصه منطقه در شمار مستثنیات بوده و حق انتفاع از بقیه مناطق که عمدتاً مراتع می‌باشد در چهارچوب پروانه‌های چرای دام به افراد واگذار شده ‌است.

تعارضات مهم منطقه
با توجه به اینکه منطقه ورجین یکی از ییلاقات استان بوده و دارای آب و هوایی مطبوع و خنک در ماههای گرم سال می باشد از گذشته مورد توجه شهرنشینان اطراف علی الخصوص تهرانیها می باشد که خود مسائل و معضلاتی را برای منطقه به دنبال دارد که شامل :
تصرف اراضی ملی
آلودگی آب به واسطه وجود شهر ها و روستاها در حاشیه رودخانه های تامین کننده آب شرب
ساخت و ساز ها و ویلا سازی های غیر مجاز
تخلیه فاضلاب مراکز پذیرایی و خدماتی در حاشیه رودخانه ها
تغییر کاربری اراضی بصورت غیر قانونی
ساخت و ساز های غیر  مجاز در حریم رودخانه حفاظت شده جاجرود بر خلاف مصوبات شورایعالی امنیت ملی
شکار و صید غیر مجاز
امکانات و تجهیزات موجود برای حفاظت از منطقه:
وجود 4 پاسگاه محیط بانی کلوگان ، گلندوک ، گرمابدر ، زردبند در منطقه.

برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.