پارک ملی سرخه حصار

نام انگلیسی:  Sorkheh Hesar national park     نام فارسی :  پارک ملی سرخه حصار

پارک ملی سرخه حصار در شرق تهران و در N3543 الی N3536  عرض شمالی و E5130 الی E5138 طول شرقی واقع شده ومساحت آن در حدود 9168 هکتارمی باشد.

پوشش گیاهی: بنه ,‌بادام کوهی ,‌ارس ,‌ داغداغان ,‌چنار,‌ سپیدار ,‌پده ,‌زالزالک , زبان گنجشک ,‌ عرعر و کاج.

پستانداران :کل وبز,قوچ ومیش البرزمرکزی,‌آهو,گراز,‌پلنگ,‌ کفتار,‌روباه قرمز,شغال ,گربه وحشی,گورکن, تشی وخرگوش .

پرندگان:‌حواصیل خاکستری,حواصیل شب,‌ بوتیمار,اگرت بزرگ,‌ سرسبز,‌ اردک ارده ای ,‌ خوتکا,‌ اردک نوک پهن, فیلوش ,‌عقاب ماهیگیر,‌ کورکور,‌ قرقی ,‌طرلان ,‌ عقاب طلایی,‌ عقاب شاهی,‌ سارگپه ,‌ کرکس,دال سیاه,‌ دلیجه ,‌بالابان ,‌ بحری,‌شاهین ,‌آبچلیک و‌آبیا .

خزندگان ودوزیستان : مارکرمی, کورماردوسر,‌ مارآتشی, مارپلنگی,‌ ماردستی , مارآبی,‌مارشتری,‌ شترمار,‌یله مار, تیرمار,‌سوسن مار,‌ افعی شاخدارایرانی, افعی کوفی,‌ قورباغه معمولی,‌ وزغ سبز ,‌ لاک پشت ممیزدارغربی

از روزگار اغا محمد خان قاجارمنطقه جاجرود بعنوان قرق انتخاب گشت و در روزگار فتحعلیشاههمه منطقه جاجرود خجیر و سرخه حصار به صورت قرق درامد . در ۱۳۱۰ ه.ش حدفاصل اراضی و کوههای جاجرود و ورجین بنام تلوو هزار دره به این مناطق افزوده شد.

در ۱۳۴۲ با الحاق کوههای اراکوه و قره اغاج به منطقه مساحت ان به حدود ۱۳۰۰۰۰ هکتار رسید. پس از۱۳۵۰ به منظور قرق کامل منطقه بخشی از اراضی که در داخل منطقه قرار داشت مانند ده ترکمن از اهالی خریداری ومنطقه کلآ به شکارگاه سلطنتی تبدیل شد. در ۱۳۵۸ این شکارگاه به سازمان محیط زیست واگذار گشت. و یک قسمت از اراضی را بعنوان پارک ملی و قسمتی دیگر را بعنوان محیط حفاظت شده تعیین و بقیه در اختیار اهالی منطقه برای تعلیف دامداری گذاشته شد. در نتیجه پارک ملی سرخه حصار به مساحت ۹۳۸۰ هکتار وپارک ملی خجیر به مساحت ۱۵۷۰ هکتار و منطقه حفاظت شده جاجرود به مساحت ۵۱۶۵۰ هکتار زیر نظر سازمان محیط زیست قرار گرفت.

مجموعه جاجرود را می توان در اقلیم نیمه صحرایی ـ کوهستانی در شمال و شمال شرقی ایران قرار دارد.اب و هوای این منطقه بطور کلی خشک است و تفاوت درجه حرارت روز و شب یاد و میزان بارندگیسالانه حدود ۲۵۰ میلیمتر است. بلند ترین نقطه مجموعه قله اراکوه ۲۶۴۹ متر و پست ترین نقطه ان دشت سنگ تراشان به بلندی ۱۱۰۰ متر از سطح دریا است. منابع اب مجموعه از دو رود مهم جاجرود و دماوند و تعداد زیادی چشمه های دائمی و فصلی تامین می شود.

پوشش گیاهی:به علت نزدیکی به ناحیه گرمسیری ورامین از یک سو و متاثر از ارتفاعات البرز مرکزی از سوی دیگر و به دلیل داشتن پستی و بلندی های بسیار از نظر پوشش گیاهی دارای سیمای متفاوتی است.

۱) پوشش گیاهی منطقه گرمسیری : عبارتست از گز ـ تاغ ـ قیچ ـ اشنان ـ جغجغه ـ کاروان کش ـ پرند ـ کور ـ گون ـ درمنه ـ خارشتر و اسپند .

۲) پوشش گیاهی استپی کوهپایه : درمنه ـ ریز ـ بز و گونه های بالشتکی مانند کلاه حسن ـ گون ـ چوبک و گیاهان دارویی مانند اویشن ـقدومه ـبومادران ـ کاکوتی و پونه کوهی .

درختان و درختچه :زالزالک ـ گوجه وحشی ـ زرشک ـ انجیر ـ شیر خشک و بادامک ـ سرو کوهی ـ زیرک چال و بارجمالی و درخت ارس .

پستانداران : ۱) قوچ ومیش ۲) کل وبز ۳) اهو ۴) پلنگ ۵) کاراکال ۶) گراز

پرندگان :پرندگان مهجر در زمستان و اوایل بهار در طول رود جاجرود و پرندگان بومی در سطح منطقه وجود دارند. کبک ـ باقرقره ـ کلاغ ـ زاغ ـ زاغی و انوع گنجشک ـ اردک سر سبز و خوتکا ـدحواصیل خاکستری ـ حواصیل سفید و طرلان و پرندگان شکاری نیز از جمله پرندگان این منطقه اند .

خزندگان : چند نوع مار ـ سوسمار و مارمولک و احتمالآ یک نوع لاکپشت همچنین دو نوع ماهی قزل الا ـ ماهی سیاه یا ماهی بومی نیز در رودهای این منطقه وجود دارد.

تاریخ تأسیس منطقه
پارک ملی سرخه حصار پس از انتخاب شهر تهران به عنوان پایتخت کشور (1133 خورشیدی‌)  در زمان قاجاریه با نامهای قرق سلطنتی یا شکارگاه سلطنتی تحت حفاظت قرار گرفت. که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با تصویب شورای انقلاب اداره آن به سازمان حفاظت محیط زیست محول گردید و طی مصوبه شماره 91 تاریخ 21/6/61 شورایعالی حفاظت محیط زیست با حدود و ثغور مشخص به عنوان پارک ملی تعیین گردید.
 

موقعیت عمومی منطقه
موقعیت جغرافیایی پارک ملی سرخه حصار˝30 و ´44 و ˚35 و ˝00 و ´36 و ˚35 عرض شمالی و ˝30 و ´30 و ˚51 و ˝00 و ´38 و ˚51 طول شرقی می باشد.
 

وسعت منطقه
وسعت منطقه 9195 هکتار و ارتفاع منطقه از 1220 متر تا 2147 متر.

ویژگی و سیمای عمومی منطقه
توپوگرافی
پارک ملی سرخه حصار منطقه ای کوهستانی است مرکب از دشت ها، تپه ماهورها و ارتفاعات بلند که ارتفاع آن از 1220 متر تا 2147 متر متغیر است. تنوع تپوگرافیک این منطقه در برگیرنده تنوع زیستگاههای حیات وحش است . کوه های مهم پارک ملی سرخه حصار عبارت اند از : کوه سه پایه، کوه بیدک، تخت تالق، کل خانی، شش گوش، سیاه غار، همرؤک می باشد.
 

آب و هوا
این منطقه از نظر آب و هوایی جزو اقلیم های سرد به شمار می رود و در چهار اشکوب
1- اقلیم خشک و سرد  (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از 2- تا 2/4 درجه بر حسب ارتفاع تغییر می کند) که مرز ارتفاعی این اقلیم 1530 متر است.
2- اقلیم نیمه خشک و سرد (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از 2/4- تا 8/5- درجه متغیر است) که این اقلیم در ارتفاعات بین 1530 تا 1744 متر واقع است.
3- اقلیم نیمه مرطوب سرد (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از 8/5 تا 7- درجه   تغییر می کند) که این اقلیم در ارتفاعات بین 1744 تا 1904 متر واقع است.
4- اقلیم ارتفاعات فوقانی که این اقلیم در ارتفاعات بالاتر از 1904 متری قرار دارد.

حداقل میانگین همه روزه بارندگی سالانه در پارک ملی سرخه حصار 275 میلی متر و حداکثر میانگین همه روزه بارندگی سالانه آن 450 میلی متر است. حداقل میانگین سالانه دمای روزانه در حدود 10 درجه و حداکثر میانگین سالانه دمای روزانه بیش از 15 درجه سانتی گراد است. جهت وزش چیره باد، جهت جنوب غربی و غربی است و از نظر شدت‌، شمال‌ و شمال‌ شرقی‌ است‌. بیشترین‌ میزان‌ وزش‌ باد نیز درفصل‌ بهار اتفاق‌ می‌افتد.
 

هیدرولوژی
بارندگی در پارک ملی خجیر و سرخه حصار بیشتر ناشی از جریان های غربی و مدیترانه ای است که نزدیک به 8 ماه از سال، از اوایل پاییز تا نیمه های بهار، به تناوب منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد.
این منطقه از چاه و چشمه  و قناتهای متعددی بهره می برد که آبدهی خوبی نیز دارند و به همین دلیل محدودیت های آبی ندارد. این پارک رودخانه دائمی ندارد و فقط دارای آبراهه هایی است که به هنگام سیلاب به عنوان مسیل، آب را هدایت می کنند.ازچشمه های مهم این منطقه می توان به چشمه چاتال، بیدک، انجیرک، رزک، شش گوش، دره شریف، چشمه سوخته، همرؤک اشاره کرد. کم باران ترین ناحیه پارک ملی سرخه حصار در اطراف قصرفیروزه و پر باران ترین آن ارتفاعات مجاور دره بیدکو سه پایه است.
 

زمین شناسی
بخش هایی از پارک ملی سرخه حصار شامل توده های آتشفشانی است که به صورت مواد آتشفشانی نفوذی دیده می شوند. این واحد که بخش میانی منطقه را پوشانده و گسترش آن نسبت به تشکیلات زمین شناسی دیگر چشم گیر تر است، تا غرب منطقه قصرفیروزه ادامه دارد، و در برخی قسمت ها نیز شامل تشکیلات آهکی کرتاسه، رسی و ماسه سنگ ها و آهک های دولومیتی است.
بررسی خاک به طور عمده می تواند در تعیین زیستگاههای مناسب برای برخی از گونه های جانوری حیات وحش دارای اهمیت بسیار باشد. براین اساس خاک های پارک ملی سرخه حصار در 5 تیپ 1- تیپ سرو کوه 2- تیپ بیدک 3- تیپ باغشاه 4- تیپ اصلان 5- تیپ فیروزه  قرار می گیرد.
 

پوشش گیاهی
در پارک ملی سرخه حصار 32 جامعه گیاهی به صورت طبیعی، نیمه طبیعی و دست کاشت وجود دارند. بیش از 260 گونه گیاهی در سه حالت گراس، فورب و چوبی در پارک ملی سرخه حصار شناسایی شده اند. گونه های گیاهی نادر در حال انقراض در پارک های ملی خجیر و سرخه حصار عبارتند از:
گون(کتیرا)، نخود وحشی، فستوک، جو دو سر، عدس وحشی، نخود، جو دوسر، گل کتانی، یونجه، ماش،Agropyron trichophorum  ، Nepta sacchorata.
از گونه های دارویی، صنعتی و خوراکی مشخص پارک ملی سرخه حصار می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
بابونه، بومادران، خاکشیر، بارهنگ، سنبل الطیب، سیرک، شیرین بیان، آویشن، کاکوتی، والک، سیر، آب تره، سماق، زرشک.
تیپ عمومی منطقه شامل درمنه، Dendrostellera lessertii ، Scariola orientalis می باشد و در ارتفاعات کوه های پارک ملی سرخه حصار پوششی از درختان بنه، ارس و انواع بادام کوهی دیده می شود.
 

حیات وحش
پستانداران
منابع آب کافی، پناهگاه زیاد، و پوشش گیاهی متناسب با نیاز گونه ها، مجموعا" زیستگاه مناسبی در دو پارک ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود فراهم کرده است، به خصوص پارک ملی خجیر از جنبه های زیباشناختی، بوم شناسی، ژنتیکی، آموزشی، گردشگری و اجتماعی- اقتصادی ارزش های بسیار مهم بوده بطوری که از بهترین زیستگاههای البرز مرکزی می باشد. پارک ملی سرخه حصار گرچه به دلیل عوامل تنش زای زیاد دستخوش تغییرات قرار گرفته اما همچنان از اهمیتی خاصی برخوردار است.
نکته مهم اینکه پستانداران‌ به‌ علت‌ وابستگی‌ شدیدی‌ که‌ به‌ زیستگاه‌ خود دارند اغلب‌ به‌ عنوان‌معرف‌ زیستگاه‌ معرفی‌ می‌گردند، از طرف‌ دیگر همین‌ وابستگی‌ به‌ زیستگاه‌ باعث‌ گردیده‌است‌ تا آنها در مقابل‌ تخریب‌های‌ ایجاد شده‌ در زیستگاه‌ حساسیت‌ بیشتری‌ از خود نشان‌دهند. از طرف‌ دیگر به‌ علت‌ قطع‌ ارتباط این‌ مجموعه‌ با مناطق‌ همجوار خود به‌صورت‌ جزیره‌ای‌‌ شده‌ و ‌پستانداران‌ این‌ منطقه‌ در رابطه با مهاجرت‌ها و جابجائی‌های‌ عادی‌ فصلی‌ خود دچار مشکل نموده است.
تعداد گونه‌های‌ موجود در هر یک‌ از راسته‌ها به‌ شرح‌ زیر است‌:
3گونه‌ از راسته‌ حشره‌ خواران‌ Erinaceidae (خارپشت‌ اروپائی‌،حشره‌ خور دورنگ‌، حشره‌ خور دندان‌سفید)
5گونه‌ از راسته‌ خفاش‌ها Chiropter (خفاش‌ بال‌سفید، خفاش سبیل‌دار، خفاش‌گوش‌موشی‌کوچک،
خفاش‌ گوش‌پهن، خفاش‌ دم‌ آزاد اروپائی)
16 گونه‌ از راسته‌ جوندگان Rodentia(تشی‌، موش‌صحرائی، موش‌ قهوه‌ای‌، موش سیاه، موش خانگی، موش‌ ورامین، هامستر دم دراز، هامستر خاکستری، جرد ایرانی، جرد لیبی، ول‌ آبزی، ول‌ اجتماعی، ول‌ معمولی‌، ول‌ حفار افغانی، دوپای‌ کوچک‌، دوپای‌ ناشناخته)
1 گونه‌ از راسته‌ خرگوشها Lagomorpha(خرگوش)‌‌
9  گونه‌ از راسته‌ گوشتخواران‌ Carnivora (گرگ، شغال، روباه‌ معمولی، سمور، رودک، شنگ، کفتار، گربه‌ وحشی، پلنگ )‌
4  گونه‌ از راسته‌ زوج‌ سمان‌ Artiodactyla ( گراز، پازن، قوچ‌ وحشی، آهو)
 

پرندگان
پارکهای‌ ملی خجیر و سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود به‌ علت‌ دارا بودن‌زیستگاههای‌ مختلف‌ اعم‌ از رودخانه‌، کوهستان‌، استپ‌، دارستان‌، کشتزار، باغات‌ وهمچنین‌ قرار گرفتن‌ در مسیر مهاجرت‌ تعداد زیادی‌ از گونه‌های‌ مهاجر از موقعیت‌ بسیارخوبی‌ جهت‌ زندگی‌ پرندگان‌ برخوردار می‌باشد و به‌ همین‌ دلیل‌ گونه‌های‌ متنوعی‌ ازپرندگان‌ در زیستگاههای‌ مختلف‌ آن‌ مشاهده‌ می‌گردند.
در مجموع‌ ‌ پرندگان پارک های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود 115 گونه بوده‌که‌ 22.6 درصدپرندگان‌ ایران‌ را تشکیل‌ می‌دهد:
تعداد 34 گونه‌ بومی‌ (29.5 درصد، پرندگانی‌ از قبیل‌ کبک‌معمولی‌  (Alectoris chukar)و تیهو  (Ammoperdix griseogularis)
تعداد 30 گونه مهاجر زمستان‌گذران‌‌ (26درصد، پرندگانی‌ از قبیل‌ اردک‌ سرسبز (Anas platyrhynchos) خوتکا  (Anas crecca)و نوک‌ پهن‌ Anas clipeata)
تعداد 41 گونه‌ مهاجر تابستان‌ گذران‌ (35.5 درصد، پرندگان‌ راسته‌ Passeriformes از قبیل‌ انواع‌ زردپره‌ (Emberiza) پری‌ شاهرخ‌ Oriolus oriolus و پرندگان‌ دیگری‌ مانند هدهد Upupa epops و سبز قباCoracias garrulus)
تعداد 7 گونه‌ عبوری‌ (6درصد، بسیاری‌ از اردک‌ها نظیر فیلوش‌ (Anas acuta) وگیلار(Anus penelope) و پرندگان‌ شکاری‌ مانند عقاب‌ شاهی‌ (Aquila heliaca) از این‌گروه‌ می‌باشد)
تعداد 3 گونه‌ رها شده‌ از قفس‌ (2.5 درصد، این‌ پرندگان‌ که‌ شامل‌ طوطی‌ طوق‌ صورتی‌ (Psittacala krameri)، بلبل‌ خرما(Pycnonotus leucotis) و مینا (Acridotheres tristis) می‌باشند، بومی‌ منطقه‌ نبوده‌و توسط انسان‌ از مکان‌های‌ دیگر به‌ تهران‌ منتقل‌ گردیده‌ و رها شده‌اند. تعداد این‌ پرندگان‌روبه‌ افزایش‌ می‌باشد.
 

خزندگان
خزندگان در پارکهای‌ ملی خجیر و سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود تعداد 27 گونه‌ خزنده‌ درمنطقه‌ مورد مطالعه‌ شناسائی‌ گردیده‌اند که‌ شامل‌ 9 گونه‌ از راسته‌ سوسمارها 17 گونه‌ ازراسته‌ مارها و یک‌ گونه‌ لاک‌ پشت‌ می‌باشد. .
گونه‌ شاخص‌ منطقه بزمجه‌بیابانی‌ تعیین گردیده است و البته‌در منطقه‌ گونه‌های‌ با اهمیت‌ دیگری‌ نظیر لاک‌پشت‌ مهمیزدار غربی‌Testudo graeca ibera وجود دارد که‌ علاوه‌ بر اینکه‌ حمایت‌ شده‌ می‌باشد درطبقه‌بندی‌  IUCNنیز تحت‌ عنوان‌ آسیب‌پذیر Valnerble قرار دارد. سایر 
گونه‌ های با اهمیت‌ دیگر از قبیل افعی‌ البرزی‌ Vipera ursine  ، افعی شاخدار، بزمجه دشتی در منطقه وجود دارند که در لیست‌IUCN  به عنوان گونه های در معرض‌ خطر انقراض‌ Endangered می باشند.

دوزیستان
در پارکهای‌ ملی خجیر و سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود دو گونه‌ دوزیست‌ بنام‌وزغ‌ سبز Bufo viridis و قورباغه‌ معمولی‌ Rama ridibunda ‌زندگی‌ می‌کنند.

زمان یا فصل بازدید از منطقه و وضعیت منطقه در فصول مختلف:
زمان بازدید در منطقه می بایست با در نظر گرفتن فصل زآداوری و تولید مثل حیات وحش منطقه یعنی اوایل تیرماه تا اوایل آبان ماه باشد و بازدید ها می بایست در مسیرهای تعیین شده صورت گیرد.

تعارضات مهم منطقه
ساخت وسازهای غیرمجاز اعضاء تعاونی مسکن جهاد کشاورزی موسوم به شهرک زیتون، تعارضات و تصرفات پادگان ها و احداث میادین تیراندازی و برگزاری مانورهای غیرمجاز در منطقه، تخریب حاصل از اجرای پروژه خط لوله انتقال مواد نفتی و احداث راههای دسترسی متعدد، احداث اتوبان شهید شوشتری(محور کمکی بسیج)، حفرچاه های غیرمجاز در منطقه، شکار غیرمجاز، ورود غیر مجاز افراد به داخل پارک ملی و پیاده روی در منطقه بدلیل عدم وجود مرز مشخص در انتهای جنگل سرخه حصار و تابلوهای هشدار دهنده، ایجاد آتش سوزی عرصه های طبیعی و بکر، ورود دام و کوچ عشایر در فصل کوچ، تخلیه زباله در اطراف منطقه.

تجهیزات و امکانات
پاسگاه های محیط بانی قصرفیروزه و کل خانی