گور ایرانی

نام علمی : Equus onager نام انگلیسی:  Persian Wild Ass   نام فارسی: گور ایرانی

( گورخر، گور اسب، خر دشتی )

( ترکمنی : قولان )

مشخصات : برخی از محققان آن را زیر گونه ای بنام Ehemionus onager می دانند ولی اخیرا عده ای از محققین به این نتیجه رسیده اند که گور ایرانی گونه ای بنام ( Eonager ) است که نمونه تیپ آن اولین بار در سال 1785 از اطراف قزوین گزارش شده است. گور ایرانی شباهت زیادی با الاغ دارد، ولی قدری از آن بزرگ تر است. گوش ها بلند ( حد فاصل گوش های اسب و الاغ )، باریک و نوک تیزند. سم ها پهن تر از الاغ، دم بلند و نیمه انتهائی آن موهای بلندی دارد. موها کوتاهند. رنگ پشت، زرد متمایل به نارنجی، پایین بدن، پهلو ها و کفل ها سفید متمایل به زرد است. یال سیاه رنگی بر روی گردن و نوار قهوه ای تیره ای در پشت دارد که تا دم ادامه می یابد. در سطح داخلی دست ها تکه ای پوست گرد و سیاه رنگ مشاهده می شود. گاهی اوقات رنگ نرها کمی نارنجی تر از ماده ها به نظر می رسد.

اندازه ها : طول سر و تنه 200 تا 250 سانتی متر، دم 30 تا 49 سانتی متر، ارتفاع 100 تا 142 سانتی متر، وزن 150 تا 260 کیلوگرم.

زیستگاه : دشت ها، تپه ماهورهای کوتاه، درمنه زارها، تاغ زارها، و قیچ زارهای بلند واقع در مناطق بیابانی و استپی.

پراکندگی : در گذشته به تعداد زیاد در حاشیه کویر مرکزی از شمال زابل تا خراسان، سمنان، جنوب ورامین، قروین، دشت های مجاور پراک ملی کلاه قاضی و گاو خونی در استان اصفهان، سیرجان و بافت در استان کرمان، بهرام گور در استان فارس، ابرقو، هرات و نایبندان ر استان یزد وجود داشته است. تعدادی نیز در اواسط دهه پنجاه در منطقه خوش ییلاق واقع در شاهرود رهاسازی شدند.

پراکنش جهانی : احتمالاً از پاکستان تا افغانستان، شمال و غرب قفقاز، شمال عراق تا ایران پراکندگی داشته است.

عادات : روزها فعال است. صبح زود و عصر بیشتر مشاهده می شود در مناطق نا امن شب ها فعالیت داردد. گورها به صورت اجتماعی زندگی می کنند. نرها معمولاً تنها و گاهی با چند ماده و بچه مشاهده می شوند. ماده ها بزرگی مرکب از چندین نر، ماده و بچه نیز مشاهده می شوند. حس بینایی، شنوایی و بویایی بسیار قوی ای دارد. تندروترین عضو خانواده اسب و الاغ است می تواند مسافت های کوتاه را با سرعت 60 تا 70 کیلومتر و مسافات بسیار طولانی را با سرعت 40 تا 50 کیلومتر در ساعت بدود.

غذا : معمولاً از گیاهانی نظیر درمنه تغذیه می کند. وابستگی زیادی به آب دارد. تابستان ها معمولاً در اطراف آبشخورهایی که فاصله آنها تا محل چراگاه های اوقات از 15 کیلومتر تجاوز می کند مشاهده می شود.

تولید مثل : در اواخر خرداد جفت گیری شروع می شود. در این موقع بین نرها جدال هایی در می گیرد که با لگد زدن و گاز گرفتن همراه است، نرها اغلب قسمتی از دم خود را در این جدال ها از دست می دهند. مدت آبستنی حدود یکسال است. یک بچه می زاید. در موقع زایمان، مادر تا مدتی از گله جدا می شود. بچه ها در موقع تولید رشد کافی دارند، پس از مدتی کوتاه مادر را تعقیب می کنند. مادر به خوبی از بچه خود در مقابل طعمه خواران دفاع می کند. بچه ها احتمالاً در سه سالگی بالغ می شوند. ماده ها معمولاً هر دو سال یکبار و گاهی همه ساله می زایند. برخی از گورهای ماده ای که در منطقه کالمند در محوطه محصور نگهداری می شدند هر سال یک بچه می زایند. طول عمر گور حدود 40 سال است.

وضعیت فعلی : دشمن طبیعی آن پلنگ و احتمالاً گرگ است. در سال 1384 در محل چشمه شوراب واقع در پارک ملی توران پلنگ گور دو ساله ای را کشته بود و هر شب برای تغذیه به سراغ آن می آمد. در گذشته ای نه چندان دور گله های بزرگ گور در بسیاری از مناطق استپی و بیابانی کشور مشاهده می شد، ولی در حال حاضر نسل آن در تمام مناطق به جزء منطقه حفاظت شده بهرام گور و پارک ملی توران نابود شده است. در پارک ملی کویر طبق آمار سال 1356 تعداد 200 راس گور وجود داشت ولی در بررسی هایی که در سال 1363 توسط نگارنده انجام گرفت فقط سه راس گور در منطقه چاه غرغره مشاهده شد و از آن تاریخ به بعد نیز دیگر گوری در این پارک دیده نشد. در سال 1351 تعداد یازده راس گور از منطقه توران زنده گیری و در دشت خونیچه خوش ییلاق رها گردیدند. تعداد آنها رو به افزایش نهاد ولی در سال های اخیر به علت تخریب زیستگاه و شکار بی رویه، جمعیت آنها رو به انقراض گذاشت به طوری که از بقایای گورهای رها شده فقط دو راس باقی مانده بود که در سال 1384 هر دو توسط متخلفین کشته شدند. در حال حاضر حدود 200 راس گور در منطقه حفاظت شده بهرام گور و همین تعداد نیز در مجموعه توران وجود دارد ( بر اساس اظهار کارشناسان تعداد گورهای منطقه توران در سال 1356 متجاوز از 1000 راس بوده است ولی محیط بانان منطقه آن را 2000 را تخمین می زنند ). در سال 1377 با همکاری کارکنان محیط زیست یزد و سمنان موفق شدیم تا با استفاده از کمند، زنده گیری و انتقال چهار راس گور از پارک ملی توران به منطقه کالمند در استان یزد را به انجام رسانیم. 

در حال حاضر ( 1387 ) تعداد این گوره ها به 32 راس افزایش یافته است. همه ساله در فصل تابستان تعدادی گور که زیر گونه ای به نام کولان هستند شبانه از منطقه حفاظت شده بادخیز واقع در کشور ترکمنستان به منطقه سرخس می آمدند و پس از چریدن در خربزه کارهای دیم صبح زود مراجعه نمودند در سال 1362 تعداد این گورها بالغ بر 300 راس بود ولی در حال حاضر این رفت و آمد به ندرت صورت می گیرد. بر اساس نظریه برخی از محققین در گذشته زیر گونه گور سوریه ای ( Eh.hemippus ) که نسل آن در سال های اخیر منقرض شده است در مناطق غربی ایران وجود داشته است.

در حال حاضر به عللی از قبیل تعقیب و شکار گور با موتورسیکلت و اتومبیل، تخریب زیستگاه و اشغال آبشخورها نسل آن به شدت در معرض خطر نابودی قرار گرفته است.