گوزن زرد ایرانی

نام علمی : Dama dama mesopotamica,dama mesopotamica نام انگلیسی:  Persian falliow deer   نام فارسی: گوزن زرد ایرانی

(خوزستان: یَحمور)

مشخصات: جثه‌اش از مرال کوچک‌تر است. نرها شاخ‌های بلند و نسبتاً‌پهنی دارند. رشد شاخ‌ها از یک سالگی به بعد شروع می‌شود، ولی شاخک‌ها از دو سالگی ظاهر می‌گردد. در اوخر فصل زمستان شاخ‌ها می‌افتند و شاخ‌های جدید بلافاصله شروع به رشد می‌کنند ودر تابستان تکمیل می‌شوند (گوزن زرد اروپائی جثه کوچک‌تر، شاخ‌های پهن‌تر و موهای سیاه‌تری روی دم و دو طرف ران‌ها دارد). موها در فصل تابستان کوتاه است. رنگ پشت و پهلوها در این فصل زرد متمایل به قرمز و زیر بدنع کفل‌ها و دم سفید است، در قسمت پشت و پهلوها خال‌های سفید مشخصی دارد. در زمستان موها بلندتر و به رنگ خاکستری با خال‌های نامشخص است.

اندازه‌ها: طول سروتنه 150 تا 200 سانتی‌متر، دم 16 تا 20 سانتی‌متر، ارتفاع 85 تا 110 سانتی‌متر، وزن 50 تا 130 کیلوگرم.

زیستگاه: جنگل های متراکم زاگرس و بیشه‌زارهای خوزستان.

پراکندگی: در گذشته پراکندگی وسیعی از شمال افریقا تا عراق، ترکیه، ایران و داشته، ولی در حال حاضر نسل آن در تمام کشورها مذکور به جز ایران نابود شده است. در ایران این گوزن در مناطق جنگلی زاگرس و جنگل‌های گرمسیری خوزستان زندگی می‌کرد، ولی در حال حاضر پراکندگی طبیعی آن محدود به مناطق حفاظت شده دز و کرخه در خوزستان است. عادات: معمولاً شبگرد است. صبح زود و اوایل غروب فعالیت بیشتری دارد. به صورت اجتماعی زندگی می‌کند. معمولاً ماده‌ها، بچه‌ها، و نرهای نابالغ در گروه‌هایی جدا از دسته‌ی نرهای مسن مشاهده می‌شوند. حس بینایی قوی‌تر از مرال است. به خوبی شنا می‌کند. این گوزن بارها در حال شناور عبور از رودخانه دز مشاهده شده است. در پارک ملی دریاچه ارومیه تعدادی از گوزن‌ها که در جزیره اشک رها سازی شده بودند حدود 700 متر فاصله این جزیره تا جزیره اسپیر و حدود دو کیلومتر فاصله با جزیره کبودان را شا کرده و در این جزایر ساکن شده‌اند. گوزن زرد در محیط‌های طبیعی بسیار محتاط ایت و به مجرد احساس خطر با خیزهای بلند فرار می‌کند. گاهی نیز در میان بوته‌ها و درختان مخفی می‌شود.

غذا: از علوفه، سرشاخه‌ها، و میوه‌ها تغذیه می‌کند.

تولیدمثل: جفت‌گیری در پناهگاه حیات وحش دشت ناز از اواسط مرداد ماه و در جزیره اشک کمی دیرتر شروع می‌شود و تا حدود یک ماه ادامه دارد. در این فصل گردن نرها متورم و موهای اطراف آلت تناسلی از هم باز می‌شوند و بیم مرخت چدال‌هایی در می‌گیرد. نرها با صدائی که شبیه خرناسه انسان است قلمرو خود را مشخص می‌کنند. در پناهگاه حیات وحش دشت ناز در اکثر اوقات نرها با ژست‌های خاص و نشان دادن شاخ، سعی در اثبات برتری خود دارند ولی گاهی اوقات نرهای هم سن به جدال می‌پردازند. در دشت ناز که محدوده‌ی کوچکی است نرها حرمسرای مشخصی ندارند، معمولاً چند نر در مکان مناسبی جمع می‌شوند و هر کدام با ماده‌ای که در دسترس باشد جفت‌گیری می‌کنند ولی در جزیره اشک نرهای غالب معمولاً حرمسراهایی متشکل از دو تا سه ماده را تشکیل می‌دهند. در خوزستان بچه‌ها در فروردین ماه متولد می‌شوند ولی در دشت نا زکه گوزن‌ها تغذیه دستی می‌شوند زمان زایمان از اوایل فروردین شروع می‌شود و تا مرداد ماه ادامه می‌یابد. مدت آبستنی حدود هشت ماه است. یک و بندرت دو بچه می‌زاید. وزن بچه‌ها در موقع تولد حدود چهار تا پنج کیلوگرم است. بچه‌ها پس از تولد قادر به راه رفتن و دویدن هستند، ولی مادر در چندر روز اول آنها را در بین علف‌های بلند مخفی می‌کند. بچه‌ها به علت هم‌رنگی با محیط، نداشتن بو و بی‌تحرکی، از دید حیوانات طعمه‌گیر مخفی می‌مانند. در یک و نیم سالگی بالغ می‌شوند. طول عمر حدود 16 سال است.

وضعیت فعلی: مهم‌ترین دشمن طبیعی آن گرگ و گربه جنگلی است. در پناهگاه حیات وحش دشت ناز ساری تعداد سه رأس نوزاد گوزن زرد که در یک شب توسط گربه جنگلی خفه شده بودند مشاهده گردید. به علل مختلف نظیر تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه نسل گوزن زرد به شدت رو به کاهش گذاشته بود. به طوری که آن را حیوانی منقرض شده می‌پنداشتند ولی در سال 1334 معلوم شد که هنوز تعداد کمی از این گوز‌ن‌ها در جنگل‌های اطراف رودخانه‌های دز و کرخه خوزستان باقی مانده است. در سال 1337 تعداد دو رأس از این گوزن‌ها به باغ وحش اُپِل در آلمان و در سال‌های 42 تا 1343 تعداد شش رأس به دشت ناز ساری منتقل شد. در نتیجه مراقبت‌های انجام شده تعداد گوزن‌‌ها در دشت ناز افزایش یافت. از سال 1356 تا 1367 تعداد 127 رأس از این گوزن‌ها توسط نگارنده‌ و با همکاری مأمورین و کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست از مناطق دشت ناز و سمسکنده زنده‌گیری و به جزیره اشک، پناهگاه کرخه، زردلان کرمانشان، جزیره کبودان، جزایر کیش و لاوان انتقال یافتند. در سال‌های اخیر نیز تعدادی از گوزن‌های دشت ناز به مناطق محصور میانکتل در استان فارس و باغ شادی در استان یزد منتقل گردیدند. گوزن‌های رها شده در جزیره اشک به خوبی افزایش یافته‌اند طبق برآورد انجام شده در سال 1368 تعداد آنها به حدود 300 رأس افزایش یافته است در این سال‌ نگارنده با همکاری کارکنان محیط زیست آذربایجان غربی و دانشجویان موفق شدیم نسبت به زنده‌گیری و انتقال تعدادی از این گوزن‌ها به زیستگاه‌های اصلی واقع در زاگرس (ایلام 6 رأس، کردستان 6 رأس) و خوزستان (پناهگاه کرخه 10 رأس و 10 رأس، کردستان 6 رأس) و خوزستان (پناهگاه کرخه 10 رأس و 10 راس نیز از دشت ناز ساری) اقدام نمائیم. در زمستان این سال نیز تعداد 12 رأس گوزن زرد توسط زنده یاد هرمز اسدی و زنده یاد حبیب‌الله عباس پور از دشت ناز به منطقه حفاظت شده دنا منتقل گردیدند. در حال حاضر از وضیت گوزن‌های مناطق دز و کرخه و زردلان کرمانشاه اطلاعی در دست نیست.